रगतमा आवश्यकताभन्दा बढी चिनीको मात्रा हुनु मधुमेह हो । मधुमेह सरुवा रोग भने होइन तर कसै कसैमा वंशानुगत भने हुन सक्छ । दैनिक जीवनमा खानपान र रहनसहनको कारण मधुमेह लाग्ने गरेको छ । मधुमेह लागेमा सन्तुलित भोजनका साथै नियमित कसरत गरेर चिनीको मात्रलाई सन्तुलनमा राख्न सकिन्छ ।
एक अध्यनको अनुसार ४० वर्षमाथिका चार जनामध्ये १ जनालाई मधुमेह हुने गरेको पाइएको छ । यसको समयमा नै ख्यान नगरे यसको मात्र बढ्दै जाँदा आँखा मृगौला मस्तिस्क मुटुलगायतका अंगहरुमा असर गर्छ ।
सामान्यतय शरीरमा इन्सुलिनको उत्पादन कम हुँदा रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढ्न गइ मधुमेह हुने गर्छ । त्यस्तै उत्पादित इन्सुलिनले प्रभावकारी काम नगर्दा पनि रगतमा ग्लुकोजको मात्रा बढी हुँदा पनि मधुमेह लाग्ने गर्छ ।
सामान्यतय मधुमेह ४० वर्ष माथिका मानिसहरुमा लाग्ने गर्दछ । मधुमेहबाट छुटकारा पाउन सबैभन्दा बढी सन्तुलित खानपानमा ध्यान दिनुपर्छ । त्यसको साथसाथै शरीरिक कसरत पनि आवश्यक पर्छ । त्यस्तै चिकित्सकको सल्लहअनुसार आवश्यक औषधी पनि सेवन गर्नु पर्दछ । बेलैमा यसको नियन्त्रण गर्न सकिएन भने आँखा मुटु मृगौला मस्तिष्कहरुमा असर पुर्याउने हुँदा समय समयमा मधुमेहको चेक गरिरहनु राम्रो हुन्छ ।
मधुमेह लागेको यसरी थाहा पाउने
• मुख सुख्खा हुनु, बढी तिर्खा लाग्नु ।
• पटकपटक पिसाब लाग्नु र पिसाबको मात्रा धेरै हुनु ।
• राम्ररी खाना खाए पनि दुब्लाउँदै जानु ।
• भोक धेरै लाग्नु ।
• घाउ खटिरा आइरहनु र समयमा निको नहुनु ।
• यौन दुर्बलता ।
• शरीर र खासगरी गुप्ताङ्ग चिलाउनु ।
• दृष्टि धमिलो हुनु ।
• हातगोडा झमझमाउनु ।
• जिउ गलेको महसुस हुनु ।
मधुमेह लाग्न नदिन
• दैनिक पसिना आउने गरि शारीरिक कसरत गर्ने ।
• तौल सन्तुलन गर्ने ।
• प्रशस्त मात्रामा सागसब्जी, फलफूल र रेशादार खानेकुरा खाने ।
• चुरोट, बिडी, तमाखु, खैनी, जर्दा आदि सूर्तीजन्य पदार्थहरुको सेवन नगर्ने ।
• ४० वर्ष नाघेका मानिसले नियमित स्वास्थ्य परीक्षण गर्ने ।
• बच्चालाई दुई वर्षको उमेरसम्म आमाको स्तनपान गराउने ।
मधुमेह बिरामीले के खाने के नखाने ?
• कार्बोहाइड्रेटयुक्त खाना जस्तै: भात, आलु कम खाने ।
• चिल्लो वा बोसो नभएको मासु खाने तर रातो मासु धेरै नखाने ।
• अण्डा र ताजा माछा ठिक्क मात्रामा खाने ।
• ताजा सागसब्जी, बन्दा, काउली, काँक्रा, भन्टा, गोलभेंडा, मुला, गाँजर,प्याज र फलफूल पर्याप्त खाने ।
• अमिलो अचार खाने ।
• झोल वा सुप खाने ।
• नुन कम खाने ।
• चिनी कम भएको चिया वा कफी कम मात्रामा पिउन सकिन्छ ।
• तरकारी पकाउँदा तोरी अथवा भटमासको तेल कम मात्रामा खान हुन्छ ।
• सकभर बढी फाइबर हुने गहुँ, मकै, कोदो, फापर आदिबाट बनेका खानेकुरा खाने ।
मधुमुहेको विरामीले खाना नहुने
• चिनी र चिल्लो बोसोयुक्त प्रशोधित खानेकुरा जस्तै: चिनी, सख्खर, जुस, जाम, मह, चकलेट, मिठाई, गुलियो पेय पदार्थ, हर्लिक्स, खुवा, चाकु, केक, आइसक्रिम, बिस्कुट, घ्यु, तारेको वा भुटेको खाना नखाने ।
• बियर, रक्सी जस्ता अल्कोहलयुक्त पदार्थ सेवन नगर्ने ।
• चुरोट, बिँडी, सुर्ती, तमाखु, खैनी, जर्दा आदि सुर्तीजन्य पदार्थको सेवन नगर्ने ।
• लामो समयसम्म भोकै नबस्ने ।
• व्रत नबस्ने । यसो गर्दा रगतमा चिनीको मात्रा घट्न गई बिरामी बेहोश पनि हुन सक्छ ।
उपचार
• चिकित्सकको सल्लाहअनुसार इन्सुलिन वा आवश्यक औषिधिको नियमित प्रयोग गर्ने ।
• सन्तुलित खानपानमा ध्यान दिने ।
• दैनिक शारीरिक कसरत गर्ने ।
(ग्राण्डी अस्पतालका डा. पन्थीले दिएको सल्लाहमा आधारित)