सरकारले चालु आर्थिक वर्षको शुरुको आठ महिनासम्म गरेको प्रगति विवरणको लेखाजोखा गरी अघिल्लो आर्थिक वर्षको सोही अवधिमा गरेको कामसँग लेखा जोखा गर्ने र प्राप्त उपलब्धी लक्ष्य उन्मुख छ, छैन भनि प्रस्तुत गर्ने परिमाणात्मक, गुणात्मक प्रगति उन्मुख कार्य आर्थिक सर्वेक्षणले समेट्द छ। आर्थिक वर्ष सुरु हुनुभन्दा अगावै बजेट, राष्ट्रिय गौरवका आयोजना, निजी, सहकारी र सार्वजनिक क्षेत्रले प्रक्षेपण गरेको आर्थिक, सामाजिक र मानवीय लक्ष्य के कति हासिल हुन सक्यो सकेन, रणनीतिहरु के कति सफल भए, भएनन् भन्ने सन्दर्भमा अर्थ मन्त्ररालय तथा केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागले तथ्याङ्क सङ्कलन गरी तयार गरेको प्रतिवेदन नै आर्थिक सर्वेक्षण हो। सरकारको अर्थ मन्त्रीले बजेट प्रस्तुत गर्नुभन्दा अगाडी ससद्मा पेश गर्ने तथा सार्वजनिक गर्ने गरिन्छ। आर्थिक सर्वेक्षणलार्इ सरकारको आर्थिक नीति, योजनाको आधारको रूपमा समेत लिने गरिन्छ ।
सरकारले २०७८ जेठ १४ गते सार्वजनिक गरेको आ.ब. २०७७/७८ को आर्थिक सर्वेक्षणको मुख्य विशेषताहरुलाई संक्षेपमा निम्नानुसार प्रस्तुत गरिएको छ ।
विश्व अर्थतन्र्ए ६% ले विस्तार हुने । नेपालको आर्थिक वृद्धिदर ४.०१ प्रतिशत हुने अनुमान।
प्रदेशगत आर्थिक वृद्धिदर ३ प्रतिशत माथी रहने अनुमान: बागमती प्रदेशको सबैभन्दा बढि ४.६५ प्रतिशत हुने अनुमान।
चालु आर्थिक वर्षको कुल मूल्य अभिवृद्धिमा कृषि, उद्योग र सेवा क्षेत्रको योगदान क्रमश: २५.८ प्रतिशत, १३.१ प्रतिशत र ६१.१ प्रतिशत रहने अनुमान, मुद्रास्फीति दर : ६.२ प्रतिशत रहने अनुमान (२०७७/७८ को फागुनसम्म ३.५ प्रतिशत रहेको थियो) रहेको छ।
केही तथ्याङ्कहरू:
• आर्थिक वृद्धिदर: ४.०१ प्रतिशत रहने अनुमान ।
• प्रतिव्यक्ति आयः ११९६ अमेरिकि डलर।
• कुल गार्हस्थ उत्पादन: ४२ खर्ब ६६ अर्ब ३२ करोड
कुल सरकारी खर्चमध्ये :
• जम्मा खर्च: ११ खर्ब ९१ अर्ब ६ करोड
• चालुः ५६ प्रतिशत
• पुँजीगतः ३४ प्रतिशत
• वित्तीयः ९.९ प्रतिशत
• कुल सार्वजनिक ऋणः १५ खर्ब ८९ अर्ब ४६ करोड (१ खर्ब १२ अर्ब ५२ करोड आन्तरिक ऋण)
• २०७७ फागनु सम्म ७५० स्थानी तहमा बाणिज्य बैङ्कको शाखा पुगेको छ।
• बीमा पहुँच पुगेको जनसंख्या: २३.४ प्रतिशत जनता बीमा पहुँचमा
• आधारभुत खानेपानी सेवाको पहुँच: ९१.५ प्रतिशत(उच्च मध्यमस्तरको खानेपानी सुविधा २३ प्रतिशत), सरसफाई सेवा: शतप्रतिशत पुगेको
• विद्युत: कुल जनसङ्ख्याको ९३ प्रतिशतमा पुगेको
• उत्पादित विद्युत: १४५८ मेगावाट (अघिल्लो आ.व.मा १३५५ मेगावाट)
• वस्तु निर्यात: ७.८ प्रतिशतले बढेको (८० अर्ब ७८ करोड बराबरको निर्यात)
• विप्रेषण: ८.६ प्रतिशतले वृद्धि भएको (६ खर्ब ४२ अर्ब १४ करोड) अघिल्लो वर्ष ५ खर्ब ९२ अर्ब ४२ करोड ।
• विदेशी विनिमय सञ्चित: १४ खर्ब १ अर्ब ८४ करोड ।
आर्थिक वृद्धि
• विश्व अर्थतन्त्र: २०२१ मा ६.० प्रतिशतले वृद्धि हुने । (आईएमएफका अनुसार)
• सन् २०२१ मा विकसित अर्थतन्त ५.१ प्रतिशत, उदीयमान तथा विशासशील अर्थतन्त्र ६.७ प्रतिशत र युरोपियन युनियनका मुलुकहरूको अर्थतन्त्र ४.४ प्रतिशतले वृद्धि हुने।
• नेपालको आर्थिक वृद्धिदर: २.९ (आई एम एफ)
• पछिल्लो तीनवर्षमा नेपालको औसत आर्थिक वृद्धिदर: ७.३ प्रतिशत रहेको ।
• कुल ग्राहस्थ उत्पादन : ४.२ प्रतिशतले कायम हुने ।
सडक:
• कुल: ३३ हजार ५ सय २८ (६३ हजार ५ सय ७७ कि.मी. संघ प्रदेश र स्थानीय तह सहित)
• कालोपत्रे: १५ हजार ९ सय ४७ कि.मि.
• खण्डास्मित सडक: ८ हजार ५ सय ८२ कि.मी.
• कच्ची सडक: ८ हजार ९ सय ७२ कि.मी.
• पर्यटन: २ लाख ३० हजार ८५ जना पर्यटक नेपाल आएका सन् (अघिल्लो आ.व.को तुलनामा ७० प्रतिशतले कमी आएको कोभिड -१९ सङ्क्रमणको कारण)
कृषि क्षेत्रको योगदान: २५.८ र गैर कृषि क्षेत्रको योगदान ७४.२ प्रतिशत हुने अनुमान। (गत वर्ष क्रमश ३०.७ र २७.४ प्रतिशत योगदान गरेको)
प्राथमिक क्षेत्र (कृषि, वन, मत्यस्यपालन र खानी उत्खनन्) को योगदान: २५.८ प्रतिशत, (कृषि तथा मत्यपालन २५.८, खानी तथा उत्खनन् ०.५८ प्रतिशत)
द्धितिय क्षेत्रः (उत्पादनमूलक उद्योऊ, निर्माण, विद्युत, ग्याँस र पानी): १९.६ प्रतिशत रहने अनुमान । (उद्योगको ३.८५ प्रतिशत, निर्माण क्षेत्रको ५.०, विद्युत, ग्याँस तथा पानीको १.२, पानी आपूर्ति, ढल व्यवस्थापन ०.६ प्रतिशत रहने)
तृतिय क्षेत्र (सेवा क्षेत्र) को योगदान: ६०.२ प्रतिशत रहने अनुमान ।
• थोक तथा खुद्रा व्यापार गाडी तथा मोटरसाइकल मर्मत सेवा: १५.७ प्रतिशत ।
• होटेल तथा रेष्टुरेष्टः १.६ प्रतिशत ।
• यातायात, सञ्चार तथा भण्डारणः ५.४ प्रतिशत ।
• वित्तीय तथा बीमा क्रियाकलाप क्षेत्रः ६.९ प्रतिशत ।
• रियल स्टेट तथा व्यवसायिक सेवा क्षेत्रः ९.४ प्रतिशत ।
• मानव स्वास्थ्य तथा सामाजिक कार्य: १.७ प्रतिशत।
• शिक्षा क्षेत्रः ८ प्रतिशत ।
• स्वास्थ्य क्षेत्रः १.७ प्रतिशत ।
• सार्वजनिक प्रशासन तथा रक्षा क्षेत्रः ३.२ प्रतिशत ।
• प्रशासनिक तथा सहयोगी सेवा: ०.७६ प्रतिशत।
• सूचना तथा सञ्चार क्षेत्र: २.२ प्रतिशत।
• पेशागत वैज्ञानिक तथा प्राविधिक क्षेत्र: १.१ प्रतिशत।
• अन्य सेवा क्षेत्रः ०.६१ प्रतिशत ।
कोभिड -१९ बाछ नेपालको अर्थतन्त्रमा परेको प्रभाव
उच्च सङ्क्रमण देखिएको देशमा : विश्वको ११२ औँ स्थानमा, कुल जनसंख्याको तुलनामा कोभिड १९ बाट बढी मृत्यु भएका १० देशमा नेपाल परेको छ। (नेपालमा प्रतिलाखमा १९ जना मृत्यु भएका छन्) सबैभन्दा धेरै जनसंख्या गुमाउने देश ब्राजिल: प्रतिलाख २१० जना
वित्तिय क्षेत्र
• जम्मा बैङ्क तथा वित्तीय संस्था: १४३
• वाणिज्य बैंक: २७
• विकास बैंक: १९
• वित्त कम्पनी: २०
• लघुवित्त संस्था: ७६ सञ्चालनमा रहेका छन् ।
• पूर्वाधार विकास बैङ्क १
• बीमा कम्पनी: ४०
• पूनर्बीमा कम्पनी: १
• सहकारी संस्था: २९ हजार ८ सय ८६
• बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको जम्मा शाखा १० हजार ४ सय ३० (सबैभन्दा धेरै शाखा बागमती प्रदेशमा १६७७ सबैभन्दा कम कर्णाली प्रदेश ४०६ शाखा) ।
• ७५० स्थानीय तहमा बाणिज्य बैङ्कको शाखाहरु पुगेको ।
वैदेशिक रोजगार:
• ४४ लाख ६६ हजार ९७३ जना वैदेशिक रोजगारीमा रहेका (महिला २ लाख १८ हजार ४ सय २६)
• श्रमका लागि रोजगारा लागि विदेश जाने मुख्य देशहरू कतार र मलेसिया समान २८ प्रतिशत, साउदी अरब २१ प्रतिशत, युएई १४ प्रतिशत, कुवेत ३ प्रतिशत र अन्य ६ प्रतिशत रहेको।
• हालसम्म ८५८ म्यानपावनर मध्ये ८१८ म्यानपावरले इजाजत लिई वैदेशिक रोजगारीका लागि खुला गरेको देश: ११० व्यक्तिगत रुपमा खुलेको १७८ देश रहेको।
• चालु आवको ८ महिनामा रोजगारिका लागि विदेशिएका ५४५ नागरिकको मृत्यु भएको।
कृषि क्षेत्रको योगदान अनुमान
• कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा कृषि क्षेत्रको योगदानः २५.८ प्रतिशत (सन् २०१८ को श्रमशक्ति सर्वेक्षण अनुसार ६०.४ प्रतिशत कृषि पेशामा आवद्ध)
• १५ लाख ३ हजार१६७ हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ सुबिधा पुगेको ।
• सन् २०३५ सम्म मुलुकलाई खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर बनाइने लक्ष्य रहेको छ ।
वन क्षेत्र
• बन क्षेत्र: कुल भू-भागको ४०.४ प्रतिशत बन, ४.४ प्रतिशत झाडी (कुल क्षेत्रफलको ४४.८ प्रतिशत वन)
• प्रतिव्यक्ति रुख ४२२ वटा। सबैभन्दा धेरै वन कर्णाली प्रदेशमा कम प्रदेश नं.२।
• १२ राष्ट्रिय निकुञ्ज, १ वन्यजन्तु आरक्ष, १ सिकार आरक्ष र ६ वटा संरक्षण क्षेत्र रहेको।
• वन उपभोक्ता समुह: २२ हजार ६ सय ८२, साझेदारी वन ३१, कबुलियती वन ७९७६, निजी वन ५४६०, धार्मिक वन १८६ रहेको ।
वन्यजन्तुको सङ्ख्याः
• बाघ : २३५
• अर्नाः ४४१
• गैडाः ६४५
• कृष्णसारः ३४६
• गौरी गाई: ४७३
• घडियालः १९८
उद्योग क्षेत्र
• कुल गार्हस्थ उत्पादनमा योगदान: ५.१ प्रतिशत ।
• संख्याको आधारमा उद्योगको प्रतिशत: ठूला १४, मझौला २२.५ र साना ६३.५ प्रतिशत
• उद्योगको सङ्ख्याको आधारमा विदेशी लगानीः चीन, भारत, बेलायत, अमेरिका, दक्षिण कोरिया, सिंगापुर, संयुक्त अबर इमिरेट्स, मोरीसस, क्यानडा र जापान, रहेको छ ।
• विदेशी लगानी धेरै भएको उद्योग बागमती प्रदेश तथा कम लगानी भएको प्रदेश ५ र सुदुरपश्चिम प्रदेशमा रहेको ।
बौद्धिक सम्पती:
• हालसम्म ५४ हजार ९ सय ४ ट्रेडमर्क, ८० पेटेन्ट र २२५ डिजाइन उद्योग बौद्धिक सम्पतिको रुपमा विभागमा दर्ता भएको। जसमध्ये १६८९ ट्रेडमार्क, १ पेटेन्ट र २१ डिजाइन औद्योगिक सम्पतिको रुपमा द्ता भएका।
पर्यटन तथा संस्कृतिक क्षेत्र
• स्थलमार्गबाट आएका भारतिय बाहेक २ लाख ३० हजार ८५ जना नेपाल आएका । बढी पर्यटक आउने देशहरुमा क्रमश: भारत, म्यानमार, थाइल्याण्ड, चीन अमेरिका रहेका छन् ।
• बसाई अवधि: औषत १५.१ दिन
• प्रतिदिन खर्च: ६५ डलर
पर्यटकको उद्देश्यको आधारमा विभाजन
• मनोरञ्जनः ६०.५ प्रतिशत
• पदयात्रा तथा पर्वतारोहणः १२.४ प्रतिशत
• तिर्थयात्रीः १५.६ प्रतिशत
• अन्यः ११.५ प्रतिशत
उर्जा
• विद्युतको पहुँच ९३ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा पुगेको छ ।
• सबैभन्दा धेरै प्रदेश नं २ मा ९९.५ प्रतिशतमा विद्युत पहुँच पुगेको क्रमश बागमती ९४.४४, गण्डकी ९२.७९, लुम्बिनी ९१, प्रदेश नं. १ मा ८२.४३, सुदूरपश्चिममा ६४.६९ र कर्णालीमा ३४.७५ प्रतिशत पहुँच पुगेको।
• कुल विद्युत उत्पादनः १४५८ मेगावाट
• जलविद्युतः १२९९ मेगावाट
• सौर्य प्लान्ट: ३०.१४ मेगावाट
• थर्मल प्लान्टः ५३.८ मेगावाट
• वैकल्पिक उर्जा: ७२ मेगावाट
स्वामित्व
• नेपाल विद्युत प्राधिकरणः ६४५ मेगावाट
• नीजि क्षेत्रः ७४२.५ मेगावाट
• वैकल्पिक उर्जाः ५९ मेगावाट
• विद्युत चुहावटः १५.३ प्रतिशत रहेको
भौतिक पूर्वाधार र यातायात
• मध्यपहाडी लोकमार्ग (पुष्पलाल)
• कुललम्बाई १८७९ किमि (९७० किमी कालोपत्रे सम्पन्न)
• जम्मा पुल १२९ मध्ये ८४ पुन निर्माण सम्पन्न
• हुलाकी राजमार्ग:
• कूल लम्बाई १७९२ मध्ये ६५८ किमी कालोपत्रे भएको
• जम्मा पुल २१९ मध्ये ९५ पुल निर्माण सम्पन्न
• कालीगण्डकी करिडोर ४४५ किमी मधुषर् २४५ किलोमिटर कालोपत्रे
• कर्णाली करिडोर २८० किमी मध्ये २५१.८ किमी ट्र्याक निर्माण
• कोशी करिडोर कुल १६२ किमी मध्ये ६८ किमी ग्राभेल
• गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको प्रगति: ९५.२ प्रतिशत ।
• आइक्याओको सिग्निफिक्याण्ट सेफ्टी कर्न्सन बाट नेपाललाई हटाईएको छ ।
केही तथ्याङ्क
• अन्तर्राष्ट्रिय उडान भर्ने नेपाली वायुसेवाः ३
• नेपालमा उडान भर्ने वायुसेवाः २७
• द्विपक्षिय हवाई सम्झौता भएका देशः ४०
• दुइतर्फ हवाई सिट सङ्ख्याः ७८ लाख
• आन्तरिक उडान भर्ने वायुसेवाः २०
• सबै मौसममा सञ्चालन हुने विमानस्थल संख्या: ३७
• सञ्चालनमा रहेका विमानस्थलः ३५
रेल यातायात
• जयनगर-जनकपुर/बर्दिबास ७० मध्ये ५६ कि.मी. निर्माण सम्पन्न ।
• पूर्वपश्चिम रेलमार्गको बर्दिबास निजगढ खंडमा ४२.५ किमी ट्रयाक वेड निर्माण सम्पन्न भएको।
• मेची महाकारी विद्युतीय रेलमार्ग ९४५ किमी (लिङ्क सहित १०५६ किमी) को विस्तृत अध्ययन प्रतिवेदन तयार।
सूचना तथा सञ्चार
• ६०८ स्थानीय तहमा इन्टरनेट सेवा सडान
• ५०९६ वडा कार्यालयमा इन्टरनेट जडान
• ३४५३ स्वास्थ्य केन्द्रमा इन्टरनेट जडान
• ४१९७ सामुदियक विद्यालयमा इन्टरनेट जडान
• टेलिफोन घनत्व १३०.३ प्रततिशत
• इन्टरनेत ग्राहक घनत्व: ८२.८ प्रतिशत
केहि तथ्याङ्कहरु:
• ६५५ स्थानीय तहमा 4G/LTE सेवा विस्तार
• ६६७ स्थानीय तहको मोबाइल एप्स निर्माण
• टेलिफोन घनत्वः १३०.३
• इन्टरनेट ग्राहक घनत्वः ८२.८ प्रतिशत
• रेडियोको राष्ट्रिय पहुँचमा ८७ प्रतिशत
• इन्टरनेट ग्राह संख्या : १८७ लाख
• डिजिटल टेलिभिजनमा पहुँच प्रतिशत: ७२ (भौगोलिक क्षेत्र ५२) नेपाल टेलिभिजनको१४६ देशमा प्रसारण पहुँच।
• सरकारी सेवालाई अनलाईनमार्फत सेवा प्रवाह : १३ प्रतिशत
शिक्षा क्षेत्र
• प्राथमिक तहको खुद भर्नादर :९७.४ प्रतिशत
• आधारभुत तहको खुद भर्नादर: ९४.७ प्रतिशत
• माध्यामिक तहको खुद भर्नादर: ५१.२
• कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा ८.३५ प्रतिशत योगदान ।
• कक्षा ८ सम्मको टिकाउ दर: ८२.२ प्रतिशत
• कक्षा १० सम्मको टिकाउ दर: ६४.६ प्रतिशत
• कक्षा १२ सम्मको टिकाउ दर : २९.२ प्रतिशत
• ६३५ स्थानीय तहमा प्राविधिक शिक्षाको संस्थागत पहुँच पुगेको ।
• ५३ जिल्ला साक्षर घोषणा भएको ।
• देशभरका प्राथमिक कक्षासम्मका २९ लाख ९ हजार ५ सय ३७ जना विद्यार्थी लाभान्वित ।
• मुलुकभर ११ हजार ३ सय ६६ सामुदायिक विद्यालयमा कम्प्यूटर सुविधा पुगेको । जम्मा सामुदायिक विद्यालय २७ हजार ८ सय १३ रहेको ।
स्वास्थ्य क्षेत्र
• कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा १.७३ प्रतिशत योगदान रहेको ।
• कुल प्रजननदर प्रति महिलाः २ रहेको ।
• नवजात शिशु मृत्युदर : १६ (प्रतिहजारमा)
• शिशु मृत्युदर २५ (प्रतिहजारमा)
• स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम ६९ जिल्लाका ६७३ स्थानीय तहमा सञ्चालनमा रहेको ।
• नेपालमा १२५ अस्पताल, २०५ प्रथमिक स्वासथ्य केन्द्र, ३८७० स्वास्थ्य चौकी, ३९५ आयुर्वेदिक अस्पताल र २६२६ उपस्वासथ्य चौकी गरी देशभर जम्मा ७ हजार २२१ सय ५४ स्वासथ्य संस्था सञ्चालनमा रहेको ।
भूकम्प पछिको पुनर्निमाण:
- पुनर्निमाण सम्पन्न भएका
- निजी आवास ७२.९ प्रतिशत
- सावजय भनक ववद्यालय ८२.७ प्रतिशत
- परातत्व सम्पदा ५३.३ प्रतिशत
- स्वास्थ्य संस्था ५८.३ प्रतिशत
- सरकारी भवन ८५.३ प्रतिशत
छुटेका कुराहरू कमेन्टमार्फत थप गरिदिनु होला। धन्यवाद!!!
संकलन: बिरु सुनुवार
