सरकारले आर्थिक वर्ष शुरु भएको आठ महिना सम्म गरेको प्रगति विवरणको लेखाजोखा गर्ने काम आर्थिक सर्वेक्षणले गर्दछ । आर्थिक वर्ष सुरु हुनुभन्दा अगावै बजेट, राष्ट्रिय गौरवका आयोजना, निजी, सहकारी र सार्वजनिक क्षेत्रले प्रक्षेपण गरेको आर्थिक, सामाजिक र मानवीय लक्ष्य के कति हासिल हुन सक्यो सकेन, रणनीतिहरु के कति सफल भए, भएनन् भन्ने सन्दर्भमा केन्द्रीय तथ्याङ्क विभागले तथ्याङ्क सङ्कलन गरी तयार गरेको प्रतिवेदन नै आर्थिक सर्वेक्षण हो । सरकारको अर्थ मन्त्रीले बजेट प्रस्तुत गर्नुभन्दा अगाडी संसद्मा प्रस्तुत गर्ने गरिन्छ । आर्थिक सर्वेक्षणलार्इ सरकारको आर्थिक नीति, योजनाको आधारको रूपमा समेत लिने गरिन्छ ।
सरकारले २०७७ जेठ १३ गते सार्वजनिक गरेको आ.ब. २०७६/७७ को आर्थिक सर्वेक्षणको मुख्य विशेषताहरुलाई संक्षेपमा निम्नानुसार प्रस्तुत गरिएको छ ।
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा बचत १८.१ प्रतिशत र उपभोगको अनुपातः ८१.९ प्रतिशत हुने अनुमान ।
- मुद्रास्फीति दर : ६.५ प्रतशत
- आर्थिक वृद्धिदर: २.३ प्रतिशत रहने अनुमान ।
- निरपेक्ष गरिबिको रेखामुनी रहेको जनसङ्ख्याः १६.६७ प्रतिशत
- प्रतिव्यक्ति आयः १०८५ अमेरिकि डलर, (रु. १,२६,०१८ रुपैयाँ)
कुल सरकारी खर्चमध्ये :
- जम्मा खर्च: ६ खर्ब १० अर्ब ६८ करोड
- चालुः ४ खर्ब ५० अर्ब ७८ करोड
- पुँजीगतः ९६ अर्ब ४८ करोड,
- वित्तीयः ६३ अर्ब ४२ करोड ।
- कुल सार्वजनिक ऋणः ११ खर्ब ३९ अर्ब ८० करोड (४ अर्ब ४० करोड आन्तरिक र ६ खर्ब ९९ अर्ब ७५ करोड बाह्य ऋण)
- बीमा पहुँच पुगेको जनसंख्या: २२ प्रतिशत (विदेश जाने २६ प्रतिशत बिमित हुने)
- शहरी जनसङ्ख्या: कुल जनसङ्ख्याको ६२.२ प्रतिशत
- आधारभुत खानेपानी सेवाको पहुँच: ९० प्रतिशत, सरसफाई सेवा: शतप्रतिशत पुगेको
- विद्युत: कुल जनसङ्ख्याको ९० प्रतिशतमा पुगेको
- उत्पादित विद्युत: १३५५ मेगावाट
- वस्तु निर्यात: २३ प्रतिशतले बढेको (७४ अर्ब ९१ करोड बराबरको निर्यात)
- वस्तु आयात: २.६ प्रतिशतले घटेको (९ खर्ब २४ अर्ब २४ करोड)
- विप्रेषण: ५ खर्ब ९२ अर्ब ४२ करोड ।
- विदेशी विनिमय सञ्चित: ११ खर्ब ३६ अर्ब ५१ करोड ।
सडक:
- कुल: ३४ हजार ३ सय ४७ कि.मी.
- कालोपत्रे: १५ हजार २ सय ४५ कि.मि.
- खण्डास्मित सडक: ९ हजार २ सय ५१ कि.मी.
- कच्ची सडक: ९ हजार ८ सय ४२ कि.मी.
- पर्यटन: ११ लाख ९७ हजार १ सय ९१ पर्यटक नेपाल आएका सन् २०१९को अन्तिमसम्म (औषत बसाई १३ दिन ।)
आर्थिक वृद्धि
- विश्व अर्थतन्त्र: २०२० मा ३.० प्रतिशत ऋणात्मक हुने । (आईएमएफका अनुसार)
- आर्थिक वृद्धि: भारतको १.९ र चीनको १.२ प्रतिशत रहने । (आईएमएफका अनुसार)
- नेपालको आर्थिक वृद्धि : २.५ प्रतिशत हुने । (आईएमएफका अनुसार)
- पछिल्लो तीनवर्षमा नेपालको औसत आर्थिक वृद्धिदर: ७.३ प्रतिशत रहेको ।
- कुल ग्राहस्थ उत्पादन : २.२७ प्रतिशतले वृद्धि हुने ।
प्राथमिक क्षेत्र (कृषि, वन, मत्यस्यपालन र खानी उत्खनन्) को योगदान: २७.१ प्रतिशत,
द्धितिय क्षेत्रः (उत्पादनमूलक उद्योऊ, निर्माण, विद्युत, ग्याँस र पानी): १३.७ प्रतिशत रहने अनुमान । (उद्योगको ५.१ प्रतिशत, निर्माण क्षेत्रको ७.२, विद्युत, ग्याँस तथा पानीको १.४ प्रतिशत रहने)
तृतिय क्षेत्र (सेवा क्षेत्र) को योगदान: ५८.१ प्रतिशत रहने अनुमान ।
- थोक तथा खुद्रा व्यापारः १३.९ प्रतिशत ।
- होटेल तथा रेष्टुरेष्टः १.४ प्रतिशत ।
- यातायात, सञ्चार तथा भण्डारणः ६.४ प्रतिशत ।
- वित्तिय मध्यस्तता क्षेत्रः ६.६ प्रतिशत ।
- रियल स्टेट तथा व्यवसायिक सेवा क्षेत्रः ११.९ प्रतिशत ।
- शिक्षा क्षेत्रः ७.७ प्रतिशत ।
- स्वास्थ्य क्षेत्रः १.९ प्रतिशत ।
- सार्वजनिक प्रशासन तथा रक्षा क्षेत्रः ३.२ प्रतिशत ।
- अन्य सामाजिक सामुदायिक तथा व्यक्तिगत सेवा क्षेत्रः ५.२ प्रतिशत ।
प्रादेशिक आर्थिक तथा सामाजिक स्थिति
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा योगदानः ३७ खर्ब ६७ अर्ब ४ करोड रहेको ।
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनको वृद्धिदरः बागमती प्रदेशको सबैभन्दा बढि (३५.८%) तथा कर्णालीको कम (३.४%)हुने।
- प्रदेशगत आर्थिक वृद्धिदर: सबैभन्दाबढी सुदूरपश्चिम प्रदेश: ४.१ र बागमित प्रदेको सबैभन्दा कम १.२ प्रतिशत हुने ।
वित्तिय क्षेत्र
- जम्मा बैङ्क तथा वित्तीय संस्था: १६२
- वाणिज्य बैंक: २७
- विकास बैंक: २३
- वित्त कम्पनी: २२
- लघुवित्त संस्था: ८९ सञ्चालनमा रहेका छन् ।
- बैङ्क तथा वित्तीय संस्थाको जम्मा शाखा ९ हजार ६ सय ४० ।
- ७४६ स्थानीय तहमा बाणिज्य बैङ्कको शाखाहरु पुगेको ।
गरिबी निवारण र रोजगारी
- बहुआयामिक गरिबी सूचकाङ्क: २८.६ (आ.व.२०७४/७५) (विश्वको १४८ स्थानमा १८९ देशमध्ये)
- गरिबीको रेखामुनीको जनसङ्ख्याः १६.६७ प्रतिशत ।
- मानव विकास सुचकाङ्कः ०.५७९
- प्रधानमन्त्री रोजगार कार्यक्रमबाट देशभर ७ हजार ४ सय ६० आयोजनामा १ लाख ८८ हजार ३ सय ६७ जनाले २३ लाख ४२ हजार २० दिन रोजगारी पाएका ।
- औषत रोजगारी दिन: १२.४३ दिन ।
- २६ जिल्लाका १२ लाख २५ हजार बहुआयामिक गरिबी मापनका लागि तथ्याङ्क सङ्कलन गरी मापनका सूचकहरुको विश्लेषण गरिएको ।
- थप १२ जिल्लामा घरपरिवारको तथ्याङ्क संकलन गर्ने कार्यक्रम रहेको छ ।
केही तथ्याङ्कहरु:
- रोजगारी र जनसंख्या अनुपात: ३४.३ प्रतिशत
- श्रमशक्ति सहभागिता दर: ३८.५ प्रतिशत
- बेरोजार संख्या: ९०८ हजार
- श्रमको अल्पउपयोग दर: ३९.२ प्रतिशत
- अनौपचारीक क्षेत्रमा रहेको रोजगारी दर: ३६.५ प्रतिशत
- अनौपचारिक क्षेत्रको रोजगारी: ४१ प्रतिशत
वैदेशिक रोजगार:
- ४७ लाख ९२ हजार ९६ वैदेशिक रोजगारीमा रहेका
- संस्थागतरुपमा वैदेशिक रोजगारीका लागि खुला गरेको देश: ११० व्यक्तिगत रुपमा खुलेको १७२ देख ।
कृषि क्षेत्र
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा कृषि क्षेत्रको योगदानः २७.६ प्रतिशत
- आर्थिक वृद्धिमा कृषि क्षेत्रको योगदान ३२.७ प्रतिशत हुने ।
- १४ लाख ७९ हजार हेक्टर क्षेत्रफलमा सिँचाइ सुबिधा पुगेको । (कूल २६ लाख ४१ हजार हेक्टर क्षेत्रफल मध्ये)
- सन् २०३५ सम्म मुलुकलाई खाद्यान्नमा आत्मनिर्भर बनाइने लक्ष्य रहेको छ ।
वन क्षेत्र
- बन क्षेत्र: कुल भू-भागको ४०.४ प्रतिशत बन, ४.४ प्रतिशत झाडी (कुल क्षेत्रफलको ४४.७ प्रतिशत वन)
- वन उपभोक्ता समुह: २२ हजार ४ सय १५ रहेको ।
वन्यजन्तुको सङ्ख्याः
- बाघ : २३५
- अर्नाः ४४१
- गैडाः ६४५
- कृष्णसारः ३२६
- घडियालः १९८
उद्योग क्षेत्र
- कुल गार्हस्थ उत्पादनमा योगदान: ५.१ प्रतिशत ।
- उद्योगको सङ्ख्याको आधारमा विदेशी लगानीः चीन, भारत, बेलायत, अमेरिका, दक्षिण कोरिया, सिंगापुर, संयुक्त अबर इमिरेट्स, मोरीसस, क्यानडा र जापान, रहेको छ ।
- विदेशी लगानी धेरै एको उद्योऊ बागमती प्रदेश तथा कम लगानी भएको प्रदेश ५ र सुदुरपश्चिम प्रदेशमा रहेको ।
- डुइङ बिजनेस रिपोर्ट, २०२० मा नेपाल ९४ औँ नम्बरमा रहेको ।
- दश औद्योगिक क्षेत्रभित्र रहेका ७०० उद्योगमध्ये ६३७ उद्योग सञ्चालनमा रहेका छन्
बौद्धिक सम्पती:
- हालसम्म ५१ हजार ६ सय २ ट्रेडमर्क, ७९ पेटेन्ट र २०४ डिजाइन उद्योग बौद्धिक सम्पतिको रुपमा दर्ता भएको ।
पर्यटन क्षेत्र
- स्थलमार्गबाट आएका भारतिय बाहेक ११ लाख ९७ हजार १ सय ९१ पर्यटक नेपाल आएका । बढी पर्यटक आउने देशहरु क्रमश: भारत, चीन, अमेरिका, बेलायत र श्रीलंका रहेका छन् ।
पर्यटकको उद्देश्यको आधारमा विभाजन
- मनोरञ्जनः ६५ प्रतिशत
- पदयात्रा तथा पर्वतारोहणः १७ प्रतिशत
- तिर्थयात्रीः १४ प्रतिशत
- अन्यः ४ प्रतिशत
- सबैभन्दा धेरै भ्रमण गन्तव्य: लुम्बिनी ( सन् २०१९ मा १७ लाख ७९ हजार ८६ पर्यटकले भ्रमण गरेका ।)
उर्जा
- विद्युतको पहुँच ९० प्रतिशत जनसङ्ख्यामा पुगेको छ ।
- सबैभन्दा धेरै बागमती प्रदेशको ८६.३ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा तथा सबैभन्दा कम कर्णाली प्रदेशका २७.७४ प्रतिशत जनसङ्ख्यामा विद्युतको पहुँच पुगेको आर्थिक सर्वेक्षणले देखाएको छ ।
- कुल विद्युत उत्पादनः १३५५ मेगावाट
- जलविद्युतः १२३३ मेगावाट
- थर्मल प्लान्टः ५४ मेगावाट
- वैकल्पिक उर्जा: ६८ मेगावाट
स्वामित्व
- नेपाल विद्युत प्राधिकरणः ६३५ मेगावाट
- नीजि क्षेत्रः ६५१ मेगावाट
- वैकल्पिक उर्जाः ५९ मेगावाट
- विद्युत सेवा नपुगेको : कर्णाली प्रदेशको ३ नगरपालीका ३८ गाउँपालिकासमेत र सुदूरपश्चिम प्रदेशको २५ स्थानीय तहमा । जम्मा: ६६ स्थानीय तहमा नपुगेको ।
- विद्युत चुहावटः ९.९ प्रतिशत रहेको
आवास तथा सहरी विकास
- सहरी जनसङ्ख्याः ६२.२ प्रतिशत ।
भौतिक पूर्वाधार र यातायात
- नेपालको एकमात्र अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल २२ घण्टा विमानस्थल सञ्चालनमा रहेको,
- गौतमबुद्ध अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थलको प्रगति: ८६ प्रतिशत ।
- पोखरा क्षेत्रिय अन्तर्राष्ट्रिय विमानस्थल प्रगति: ५६ प्रतिशत ।
- आइक्याओको सिग्निफिक्याण्ट सेफ्टी कर्न्सन बाट नेपाललाई हटाईएको छ ।
केही तथ्याङ्क
- अन्तर्राष्ट्रिय उडान भर्ने नेपाली वायुसेवाः ३
- नेपालमा उडान भर्ने वायुसेवाः ३०
- द्विपक्षिय हवाई सम्झौता भएका देशः ४०
- दुइतर्फ हवाई सिट सङ्ख्याः ८० लाख
- आन्तरिक उडान भर्ने वायुसेवाः १९
- सबै मौसममा सञ्चालन हुने विमानस्थल संख्या: ३५
- सञ्चालनमा रहेका विमानस्थलः ३२
- साहसिक र मनोरञ्जनात्मक उडानगर्ने कम्पनीहरुको संख्या: ८०
रेल यातायात
- जयनगर-जनकपुर/बर्दिबास ७० मध्ये ५६ कि.मी. निर्माण सम्पन्न ।
- मेची महाकाली विद्युतिय रेलमार्ग ९४५ किमि (लिंक सहित १०५६ किमि)को विस्तृत अध्ययन प्रतिवेदन सम्पन्न भएको ।
- केरुङ्ग-काठमाडौं र वीरगञ्ज-काठमाडौं रेलमागर्को पूर्व सम्भाव्यता अध्ययन कार्य सम्पन्न भएको ।
सूचना तथा सञ्चार
- नेपाल टेलिभिजनको प्रसारण पहुँच देशभित्र जनसंख्याको ७२ प्रतिशत, भौगोलिक क्षेत्रानुसार ५२ प्रतिशत र बाह्य १४६ देशमा विस्तार भएको ।
- ८७ प्रतिशत जनसंख्यामा रेडियो नेपालको प्रसारण पहुँच पुगेको छ ।
- एफ. एम. रेडियोको संख्या : १०९५ (नियमित प्रसारण ६७२)
- टेलिभिजन: १०४ (नियमित प्रसारण ५१)
केहि तथ्याङ्कहरु:
- टेलिफोन घनत्वः १३९
- इन्टरनेट ग्राहक घनत्वः ७५ प्रतिशत
- रेडियोको राष्ट्रिय पहुँचमा ८७ प्रतिशत
- इन्टरनेट ग्राह संख्या : १८७ लाख
- हुलाक सेवामा अनलाइन ट्रयाकिङ् प्रणाली: ७५ जिल्लामा ।
- ब्रोडव्याण्डमा पहुँच घनत्व: २११
- डिजिटल टेलिभिजनमा पहुँच प्रतिशत: ७२
- सरकारी सेवालाई अनलाईनमार्फत सेवा प्रवाह : १३ प्रतिशत
- नेपालको ९० प्रतिशत भुभागमा मोबाइल सेवाको पहुँच पुगेको छ ।
शिक्षा क्षेत्र
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा ७.७ प्रतिशत योगदान ।
- राष्ट्रिय शिक्षा नीति २०७६ र राष्ट्रिय विज्ञान प्रविधि तथा नवप्रवर्तन नीति २०७६ कार्यान्वयनमा आएको।
२०७६ को खुद भर्नादर (प्रतिशतमा)
- प्रथमिक तह : ९७.१
- आधारभूत तह ९३.४
- माध्यामिक तह: ४७.६
- कक्षा १० सम्मको टिकाउ दर: ६०.३
- कक्षा १२ सम्मको टिकाउ दर : २४.०
- ६०७ स्थानीय तहमा प्राविधिक शिक्षाको संस्थागत पहुँच पुगेको ।
- ५३ जिल्ला साक्षर घोषणा भएको ।
- ४३ जिल्लामा दिवा खाजा कार्यक्रम सञ्चालन २२ लाख २९ हजार ३२४ विद्यार्थी लाभान्वित ।
- मुलुकभर ८ हजार ३ सय ६६ सामुदायिक विद्यालयमा कम्प्यूटर सुविधा पुगेको । जम्मा सामुदायिक विद्यालय २९ हजार ६ सय ७ रहेको ।
स्वास्थ्य क्षेत्र
- कुल ग्राहस्थ उत्पादनमा १.९ प्रतिशत योगदान रहेको ।
- कुल प्रजननदर प्रति महिलाः २ रहेको ।
- नवजात शिशु मृत्युदर : २० (प्रतिहजारमा)
- स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम ५५ जिल्लाका ५०५ स्थानीय तहमा सञ्चालनमा रहेको ।
- नेपालमा १२५ अस्पताल, २०३ प्रथमिक स्वासथ्य केन्द्र, ३८०५ स्वास्थ्य चौकी, ३९५ आयुर्वेदिक अस्पताल र २६२६ उपस्वासथ्य चौकी गरी देशभर जम्मा ७ हजार १ सय ५४ स्वासथ्य संस्था सञ्चालनमा रहेको ।
- दक्षिण एसियाको पहिलो खुला दिशा मुक्त देश नेपाल घोषणा भएको ।
स्वास्थय बीमा: ५५ जिल्लाका ५०५ स्थानीय तहमा स्वास्थ्य बीमा कार्यक्रम विस्तार भएको ।
खेलकुद
- २०७६ मंसिर १५ देखि २४ सम्म तेह्रौं दक्षिण एशियाली खेलकुद प्रतियोगिता सम्पन्न
- नेपालले हालसम्मकै सबैभन्दा बढी ५१ स्वर्ण, ६० रजत र ९६ कास्य सहित कुल २०७ पदक जितेर दोस्रो स्थानमा रहेको ।
