डाइनामाइटका आविस्कारक अल्फ्रेड बर्नाड नोबेलको नाममा सन् १८९५ मा नोबेल पुरस्कार कोषको स्थापना भएको हो । उनकै नामबाट नोबेल सन् १९०१ बाट प्रदान गर्न थालिएको हो । शुरुमा पाँचवटा विधामा प्रदान गर्दै आएको नोबेल पुरस्कार सन् १९६९ देखि अर्थशास्त्रतर्फको विधामा पनि प्रदान गर्न थालियो । हरेक बर्ष १० डिसेम्बरमा नोबेल पुरस्कार प्रदान गरिन्छ ।
हालसम्म ६ वटा विधामा प्रदा गरिँदै आएको नोबेल पुरस्कर शान्ति तर्फको पुरस्कार व्यक्ति र संघ/संस्था दुबैलाइ प्रदान गरिन्छ । अन्य विधाका पुरस्कर महत्वपूर्ण योगदान पुर्याउने व्यक्तिलाई मात्र प्रदान गरिँदै आएको छ । हालसम्म धेरै पटक नोबेल पुरस्कर प्राप्त गर्ने संस्थाहरु International Committee of The Red Cross(ICRC) ले तीन पटक सन् १९१७, १९४४, १९६३ मा प्राप्त गरेको छ ।
नोबेल प्राप्त गर्ने काला जातिका व्यक्ति राल्फ वच सन् १९५० शान्ति पुरस्कर हुन् भने अस्वेत महिला टोनी मोरिसन (सन् १९९३ साहित्यतर्फ) हुन् ।
नोवेल पुरस्कार २०२० घोषणा
|
क्र.सं. |
विधा |
कसले पायो |
के का लागि |
|
१. |
अर्थशास्त्रतर्फ |
- पल आर मिलग्रोम, अमेरिका - रोबर्ट बि विल्सन, अमेरिका |
लिलामीको सिद्धान्तमा सुधार तथा लिलामीको नयाँ विधिको आविष्कार गरेबापत । |
|
२. |
शान्तितर्फ |
- विश्व खाद्य कार्यक्रम (WFP) |
भोकमरी विरुद्ध र युद्ध ग्रस्त क्षेत्रमा काम गरेबापत । |
|
३. |
रसायनशास्त्रतर्फ |
- इम्मानुएल सार्पेन्टिर, फ्रान्स - जेनिफर डाउड्ना, अमेरिका |
जिनोम इडिटिङ् विधिको विकास गरे बापत (सन् २०१२ मा विकास गरेका) |
|
४. |
भौतिकशास्त्रतर्फ |
- रोजर पेनरोज, बेलायत - राइनहार्ड गेन्जेल, जर्मनी - एन्ड्रिया गेज, अमेरिका |
पेनरोजलाई ब्ल्याको होलको बनोट र सापेक्षताको अध्ययन सामान्य सिद्धान्त वापत गेन्जेल र गेजलाई ग्यालेक्सीको केन्द्रमा सुपर म्यासिभ कम्प्याक्ट अब्जेक्ट छ भन्ने कुरा पत्ता लगाय बापत । |
|
५. |
चिकित्साशास्त्रतर्फ |
- हार्वे जे अल्टर, मेरिका - चार्ल्स एम राइस, अमेरिका - माइकल हगटन, बेलायत |
हेपाटाइटिस-सि भाइरस पत्ता लगाई भाइरस लाग्नुको कारण तथा उपचार पद्धती समेत पत्ता लगाए बापत । |
|
६. |
साहित्यतर्फ |
- लुइस ग्लिक (अमेरिकी कवि) |
काव्यात्मक आवाजमार्फत सुन्दर ढंगले व्यक्तिगत अस्तित्वलाई सर्वव्यापी बनाउन भूमिका खेले बापत । |
संकलन: विरु सुनुवार
