लामो समय अदालतमा रहेर काम गर्ने दौरान संगालेका अनुभव र उक्त अनुभव भित्रका कहाली लाग्दा परिघट्ना र परिदृश्यले अहिले पनि झस्काउने गर्दछ । अदालत आफैमा न्यायको मन्दिर हो भने न्यायमूर्तिहरु मन्दिरका साक्षात्कार देवता हुन् । अदालत न्यायको मन्दिर मात्रै होइन्, आम जनताको आस्था र भरोसाको केन्द्र हो। पीडितका पीडा र दुःखेका घाउमा मलम लगाउने माध्यम हो । असल मार्गमा हिड्न सिकाउने र बाटो विराएकालाई बाटो देखाउने पथ प्रदर्शक हो । विभिन्न लडाई झगडा र विवादका सन्दर्भमा निष्पक्ष न्यायको तराजु समाती अन्तरहृदय र अन्तरदृष्टिबाट विवेकपूर्ण निर्णय गर्नु एउटा असल न्यायमूर्तिको धर्म र कर्म दुवै हो ।
मैले राष्ट्रसेवा गर्दै गर्दा मैले संगालेका अनुभवलाई हेर्दा, सबैले विश्वास र सम्मान गर्ने संस्था भनेको न्यायालय नै हो । न्यायाशानमा बसेका न्यायमूर्तिहरुले कहिल्यै गलत गर्दैनन् भन्ने सर्वव्यापी बुझाई र मान्यता आम जनमानसमा हुन्छ । हाल कानूनको क्षेत्रमा रहेर काम गरिरहेको भएपनि यसअघि मैले करिब दश बर्ष जति अदालतमा रहेर राष्ट्र सेवा गर्ने सुअवसर पाए । प्रायः जसो इजलासमा माननीय न्यायाधीशहरुसँग इजलास सहायकको रुपमा बसेर काम गर्ने सौभाग्य प्राप्त गरे । यस क्रममा कैयन फैसला लेखनमा श्रीमानलाई सहयोग पनि गरियो । समाजका समकालिन् घट्नाक्रम, पीडा व्यथा र यथार्थतासँग सुपरिचित सुअवसर पनि पाइयो । समाजमा दैनिक जसो घटिरहने अपराधिक घट्ना, पारिवारीक विवाद, झैगडा लगायतका व्यवहारिक जीवनका घट्नाक्रमसँग साक्षात्कार हुन पाउने सुनौलो अवसरको रुपमा पनि मैले यस पेशालाई लिए ।
इजलास सहायक रुपमा माननीय न्यायाधीशहरुसँग बसेर विद्वान वकिलका बहस सुन्ने र मुद्दाका फायल पल्टाउँदै समाजका घट्नाक्रमको अनुभव संगाल्न पाउँदा एउटा छुट्टै आनन्दको अनुभूति पनि हुन्थ्यो । न्यायाशनमा बसेका न्यायमूर्तिको पहिरन, बोली चाली, हाउभाउ, व्यवहार र भद्रता देखेर झन मन फुरुङ्ग भएर आउँथ्यो। मनमा एक प्रकारको हर्षबोध, उत्सुक्ता र सन्तुष्टिबोध हुन्थ्यो । श्रीमानले पालो अनुसार मुद्दाका फायलहरु पल्टाउँदै गर्दा त्यो मुद्दामा यस्तो आदेश वा फैसला हुनसक्छ भन्ने मनमनै पूर्वानुमान पनि गरिन्थ्यो । ठ्याक्कै अनुमान गरेजस्तै आदेश वा फैसला श्रीमानबाट भएमा झनै मन फुरुङ्ग हुन्थ्यो । यहि कारणले पनि मैले मेरो सेवा अवधिमा न्याय सेवा परिवर्तन गर्ने परिकल्पनापनि गरेन ।
यसै क्रममा म इजलास सहायकको रुपमा काम गर्दै गर्दाको अवस्थामा इजलासमा देखिएको परिदृश्य र सो पश्चातका घट्नाक्रम र निर्णयको छाप अहिले पनि मेरो मानसपटलमा ताजै छ। जबरजस्ती करणी अर्थात वलात्कारको एउटा घट्ना मेरो सम्झनामा छ । नावालिका करणी गरेको आरोपमा बलात्कारको मुद्दा खेपिरहेका एक अभियुक्तले इजलासको कठघरामा देखाएको चित्कारले म स्वयम्लाई पनि पीडाबोध भैरहेको थियो। पीडा र रोदनसँगै बरर झरिरहेका आँशुका भेलले एकदमै भावुक बनायो।कठघरामा उभिएका युवकउच्च स्वरले चिच्याउँदै भन्न थाले, श्रीमान ! म निर्दोष छु, मलाई बचाउनुहोस् ! एकैपछिनको सन्नाटापछि छेउमै बसेका कालोकोटधारी विद्वान वकिलले आवेश र आवेगका शब्दवाणसँगै भावना र रोदनकातर्कहरु प्रस्तुत गर्नु भयो।
मेरो पक्ष उपर लगाईको आरोप एकदमै कपोकल्पित, बनावटी र दुरासयपूर्ण छ, श्रीमान ! मेरो पक्ष निर्दोष छ । रिसईवि साध्नका लागि फसाउने बदनियत् राखी मेरो पक्ष उपर आरोप लगाईएको छ ।पीडित भनिएकी बालिकाले पनि आफू बीचमा प्रेम रहेको तथ्य स्वीकार गरेको र युवकसँग विवाह नभए आफू बाँच्न नसक्ने भनी बयान दिएकी छिन् । युवकले सफाई पाउनु पर्ने हो।यता कठघरामा उभिएका युवकको भावविह्वल रोदन् र उता पीडित भनिएकी बालिकाको गहभरिको आँशुले सबैलाई भावूक बनायो ।न्यायाशनमा बसेका न्यायमूर्ति पनि दया, माया र भावना प्रतिमूर्तिहुन् । तर न्यायमूर्तिले भावनामा बगेर फैसला गर्न पदीय मर्यादाले दिँदैन्। न्यायमूर्तिले कानूनलाई शिरोपरी राख्दै फैसला गर्नुपर्ने हुन्छ ।बहस सकिएपछि न्यायमूर्तिले फैसला सुनाउँछन् । अभियुक्तलाई बलात्कारको कसूरदार ठहर गरी दश बर्षको जेल सजाय सुनाउँछन् । यसपछिको कारुणिक दृश्य कस्तो भयो होला? यहाँहरुले पनि पूर्वानुमान गरिसक्नुभयो होला !
खासमा कुरा के भएको रहेछ भने, एउटा १७ बर्षकी युवती र २१ बर्षको युवक बीचमा प्रेम सम्बन्ध हुन्छ। उनीहरुबीच विवाह गर्ने सम्झौता पनि हुन्छ र पटक पटक सहमतिमै शारीरिक सम्बन्ध हुन्छ। एउँटै गाउँमा छिमेकीको रुपमा बस्ने उहाँहरुका घर परिवार बीच पटक पटक झै झगडा भइराख्नने भएकाले परिवारबीचमा रिस इवि पनि थियो। एकदिन उनीहरु घुमघामकै क्रममा गाउँबाट अलि टाढा जान्छन् । त्यहाँपनि उनीहरु बीच शारीरिक सम्बन्ध हुन्छ । उनीहरु बीच भएको अन्तरअंगको त्यो दृश्य उनकै गाउँका मान्छेले देख्छन् । युवतीको घरमा त्यो कुरा पुगेपछि युवती माथि गाली गलौज, कुटपीट र केरकार शुरु हुन्छ । युवती रुन कराउन थालिन् ।आफ्नो हातबाट अन्जानमा गल्ती भैहाल्यो । हामी एक अर्कालाई प्रेम गर्छौ ।हामीबीच विवाह गर्ने कुरा पनि भएको छ । रुँदै सबै कुरा बेलिविस्तार लाउँछिन् । तर यो कुरा उनका घरका मान्छेले स्वीकार्दैनन् । युवतीलाई डर, धाक धम्कीका साथै प्रलोभनमा पारी ललाई फकाई जाहेरी दिन लाउँछन् । त्यसपछि घरपरिवारको जोडबलमा प्रहरीमा जाहेरी दर्ता हुन्छ। युवक पक्राउ पर्छ र मुद्दा अदालतसम्म पुग्छ । अदालतले युवकलाई पुर्पक्षका लागि कारागार चलान गर्छ ।
केही समयको अन्तराल पछि पीडितलाई बकपत्रका लागि अदालतमा बोलाईन्छ । अदालतमा ती युवतीले वास्तविक कुरा भनिदिन्छिन् । आफूहरु बीच सहमतिमै शारीरिक सम्बन्ध भएको जिकिर गरिन् । ती युवकसँग विवाह गर्ने सम्झौता समेत भैसकेको, घरपरिवारको दवावका कारण जाहेरी दिएको भनी रुँदै अदालतमा बयान दिन्छिन् ।आफ्नो विवाहती युवकसँगै हुनुपर्ने, उ बिना आफू बाँच्न नसक्ने भनी युवतीले घरमा पनि भन्छिन्। युवकलाई जसरी पनि छुटाउन दवाव दिन थालिन्। तरनेपालको कानूनले १७ बर्षकी युवतीसँग सहमतीमै भएको यौन सम्बन्धलाई बलात्कार नै मान्ने भएकाले अदालतले ती युवकलाई १० बर्षको जेल सजाय सुनाउँछ । त्यो फैसलाले युवक र युवती दुवैलाई प्रताडित बनाउँछ। उनीहरु बीच सहमतिमै शारीरिक सम्बन्ध भएको पुष्टि भएपनि कानूनी बाध्यताका कारण बलात्कार नै ठहर भयो ।
यस्ता त कैयन कारुणिक दृश्यहरु अदालतमा देख्न पाइन्छन् । विभिन्न इगो ईर्ष्या, जाल प्रपन्च र कानूनी बाध्यताका कारण कैयौँ निर्दोषहरु जेल जीवन बिताईरहेका छन् !आफ्नो स्वार्थपुर्तिको हतियार कानूनलाई बनाईनु हुँदैन । कानूनको आडमा कसैको जीवनमाथि खेलवाड गर्ने कुरा कुनैपनि दृष्टिकोणले सहि हुन सक्दैन । कुनै पनि छोरीबेटीहरुप्रति यौन हिंसा नहोस् , अकालमै ज्यान गुमाउन नपरोस्, बलात्कार जस्तो दर्दनाक घट्नाको शिकार हुन नपरोस भन्ने सोचका साथ कडा कानून बनाईएको हो । तर वास्तविक पीडितले न्याय नपाउने र व्यक्तिगत स्वास्थपुर्तिको लागि मौजुदा कानूनको दुरुपयोग गर्ने दुष्प्रवृत्तिले न्यायालय माथि जनताको जनआस्थामा गिरावट आइरहेको दुःखद यथार्थ हामी सामू छ । तसर्थ कुनै इबि साध्न वा व्यक्तिगत स्वार्थपुर्तिका लागि कानूनको दुरुपयोग कोहि कसैले नगरौँ। असल सभ्यता र संस्कार सिकौँ । नैतिकवान बनौँ। कानून माथिको जालझेलको अन्त्य गर्दै न्यायालयको गरिमा उच्च राख्न सबै एकजुट होऔँ । धन्यवाद !!
(सुनार नेपाल सरकारका कानून अधिकृत हुन्)
