-दान बहादुर सुनार
संविधानको परिपालना गर्ने नागरिकहरु नै नैतिकवान भएनन् भने जतिसुकै राम्रो संविधान भएपनि राज्यव्यवस्था सफल हुँदैन । देशमा अशान्ति बढ्दै जान्छ । आपसी द्वन्द्व र खिचातानी मौलाई हिंसा, दमन र विभेदले प्रशय पाउँछ । समग्रमा राज्य व्यवस्था नै खल्बलिन्छ ।
विभिन्न देशका संविधान र कानुन सम्बन्धी ऐतिहासिक र वर्तमान पृष्ठभूमी हेर्दा समेत संविधान र कानुनहरु उत्कृष्ट नभएपनि राज्य व्यवस्थाहरु उत्कृष्ट छन् । राज्य व्यवस्था सफल हुनका लागि कानुन नै राम्रो चाहिन्छ भन्ने हुँदैन । देशका नागरिक इमान्दार र नैतिकवान भइदिए राज्य व्यवस्था त्यसै सफल हुन्छ ।
आम सर्वसाधारणदेखि उच्च तहका राजनीतिक नेतृत्वहरुबाटै संविधानमाथि पटक पटक प्रहार भएका छन् । संविधानको आफू अनुकूल हुने अपव्याख्या गर्ने, संविधानका धाराहरुलाई तोडमोड गरी आफ्नो पक्षमा सिद्ध गराउन खोज्ने र संविधानमाथि जालझेल गर्ने गरेका प्रसस्तै घट्नाहरु हामीले देखेका छौँ ।
केही समय अघि निहित राजनीतिक र व्यक्तिगत स्वार्थका कारण संविधानको आफू अनुकल व्याख्या गरी संसदको विघटन गरियो र पछि सम्मानित सर्वोच्च अदालतले उक्त विषयलाई गैर संवैधानिक ठहर गरी संसद पुनर्वहाली गर्यो ।
त्यस्तै कोशी प्रदेशमा सरकार गठन गर्ने र विश्वास मत लिने बिषयमा पनि संविधानको जबरजस्ती प्रयोग गर्न खोजियो । सभामुखले मत दिन नपाउने संवैधानिक बन्देजलाई बेवास्ता गर्दै सभामुखको मत समेत जोडेर सरकार गठन गरियो ।
सरकार टिकाउन गैर संवैधानिक रुपमा मत लिने कार्य भयो अनन्तः सो कुरालाई अदालतले गैरसंवैधानिक ठहर गर्दै बदर गरयो ।
त्यस्तै राष्ट्रपति र उपराष्ट्रपतिको निर्वाचनको सन्दर्भमा पनि संविधानको आफू अनुकुल हुने गरी अपव्याख्या गरियो ।
फरक लिङ्ग वा समुदायको हुने भनी प्रष्ट लेखिएको व्यवस्थालाई समेत नजरअन्दाज गर्न खोजियो ।
यी उल्लेखित माथिका सन्दर्भहरुलाई केलाएर हेर्ने हो भनेपनि संविधानमा प्रष्ट लेखिएका कुराहरुलाई पनि निहित स्वार्थका कारण संविधान पालनकर्ताका रुपमा रहेका नागरिक भनाउँदा उच्च पदस्थहरुबाट संविधान मिच्ने र संविधानको चीरहरण गर्ने दुष्प्रयासहरु भए ।
हामी सबैले व्यक्तिगत स्वार्थ भन्दा माथि उठेर कार्यव्यवहार गर्ने हो भने हामी उत्कृष्ट संविधानका उत्कृष्ट नागरिक ठहरिने थियौँ । राज्य संचालनको बागडोर सम्हालेका स्वयं सरकारमा बसेका पदाधिकारीहरुबाटै पटक पटक स्वेच्छारिताको पराकाष्ठा देखिरहेको छ। संविधान र कानुनमा प्रष्ट लेखिएका बिषयहरुलाई बिषयान्तर गरी निर्णय गर्ने दुष्प्रवृत्ति छ । कानुनले प्रष्टरुपमा गर्नु भनेको कार्यलाई मन्त्रिपरिषद्को नीतिगत निर्णयका नाममा स्वेच्छारिपन लाद्न खोज्ने र विधायिकी मनबाट निर्मित कानुनउपर अंकुश लाउने कार्य गरिन्छ ।
जुन दल सरकार र शक्तिमा पुगेको छ, सो दलले आफू र आफू नजिकका मान्छेलाई फाइदा पुग्ने र आफू इतरका दल वा सो दलसँग आस्था राख्ने व्यक्तिलाई निस्तेज पार्ने कामहरु गरिन्छन् । अवसर र पहुँचका सन्दर्भमा पनि यस्तै प्रकारका कार्यव्यवहार हामी देख्न पाउँछौँ । योग्यता र क्षमतालाई भन्दापनि आफ्नो नजिकको र आफुलाई खुशी पार्ने मान्छेलाई अवसर दिइन्छ ।
नेपालको फौजदारी न्याय प्रणालीकै सन्दर्भमा हामी नैतिकवान भइदिने हो भनेपनि कतिपय फौजदारी कानुनहरु स्वतः कार्यान्वयन हुँदै जान्छन् । यसो गर्नु कानुनको परिपालना त हुन्छ नै साथै कानुन प्रतिको उच्च सम्मान पनि हुन जान्छ। राष्ट्रका असल नागरिकको कर्तव्य पनि यही हो ।
जातीय तथा सामाजिक विभेदकै कुरा गर्ने हो भनेपनि विभेदजन्य कार्यहरु कानुनी रुपमा अपराध मात्रै होइनन् दण्डनीय पनि हुन् । तथापी अझैपनि राज्यका थुप्रै भुभाग र समुदायमा विभेदजन्य कार्यहरु हाकाहाकी भइरेका छन् । परम्परादेखि सामाजिक कुप्रथाका रुपमा जरा गाडेर बसेका विभेदजन्य कार्यहरुलाई अहिले पनि हाम्रो समाजले गलत हो भनी भन्न र मान्न सकेको छैन ।
त्यसो त बाहिर उच्च आदर्शका कुरा गर्नेहरु पनि व्यवहारमा निकृष्ट देखिन्छन्! विश्वका विकसित देशहरु चन्द्रमा पुगिसके, हवाइजहाज उडाइसके, अत्याधुनिक उपकरणहरुको अविस्कार गरिसके हाम्रा देशका नागरिकहरु सामाजिक कुप्रथाका भ्रममा रुमल्लिरहेका छन् । अन्तर्राष्ट्रि महासन्धी, राष्ट्रिय कानुन र मानव अधिकारको विश्वव्यापी मान्यता विरुद्धका कुप्रथा र अपराधजन्य कार्यहरुलाई प्रशय दिने महान गल्ती हामी गर्दैछौँ ।
जबरजस्ती करणी, हत्या हिंसा, लुटपीट, कुटपीटकै घट्नाहरुको अन्तरवस्तु खोतलेर हेर्ने हो भने पनि हाम्रै वरिपरीका नातागोता र आफन्तहरु अपराधमा संलग्न छन् । नैतिक रुपमा पतित भैसकेका यिनिहरु निकृष्ट प्राणी हुन् । भ्रष्ट्राचार विरुद्ध कठोर कानुन बनाएका छौ तर भ्रष्ट्राचार बढेको बढ्यै छ । नेतादेखि कर्मचारी र व्यापारी देखि ठेकेदारसम्म भ्रष्ट्राचारमा लिप्त भएको देख्न सकिन्छ । कानुनी शासन भएको देशमा चिकित्सकहरु हाँकाहाकी कुटिन्छन् । गुण्डागर्दी बढेको बढ्यै छ। बाटो हिड्ने यात्रीहरु माथि प्रहार हुन्छन् । कार्यालयमै शिक्षक र कर्मचारीहरु कुटिन्छन् ।
सत्ययुगमा अहिलेको जस्तो लिखित संविधान र कानुन थिएनन् तथापि त्यतिबेलाको समाज व्यवस्थित र मर्यादित थियो । सुसंस्कृत र सभ्य समाज थियो । व्यक्तिहरु नैतिकवान थिए । हत्या हिंसा र चोरी डैकितीहरु हुन्थेन । अहिले जति कठोर कानुन भएपनि हत्या हिंसा र चोरी डकैतीको विगविगी देख्न सक्छौँ । अपराधिक मनोवृत्ति दिनानुदिन बढिरहेको छ । राजनीतिक संस्कार हराउँदै गइरहेको छ । सत्ता मोहले संविधान र कानुनको धज्जी उडाइरहेको छ । सत्ता र शक्तिको उन्मादले स्वेच्छाचारीपन बढिरहेको छ । संविधानका धाराहरुलाई स्वार्थ अनुकुल व्याख्या गर्ने प्रवृत्ति बढिरहेको छ । व्यक्तिगत स्वार्थ अनुसारका कार्यव्यवहार बढिरहेको छ । हाम्रो वर्तमान संविधान आफैमा उत्कृष्ट भएपनि नागरिकहरुका निकृष्ट कार्यहरुले संविधानपनि लजाउने गरेको छ ।
तसर्थ, भ्रष्ट्राचार र कमिशनतन्त्रबाट माथि उठौँ । अनुशासित र नैतिकवान बनौँ । नेपालको संविधानप्रति पूर्ण बफादार रहँदै सत्य र निष्ठापूर्ण कार्यव्यवहार गरौँ । संविधान र कानुनको रक्षा गर्न पूर्ण प्रतिबद्ध बनौँ । सुसंस्कृत र सभ्य समाज निर्माण गरौँ ! संवैधानिक सर्वोच्चता र कानुनी शासनको पूर्ण पालना गरौँ । उत्कृष्ट संविधानका निकृष्ट नागरिक बन्ने दुस्साहस नगरौँ ।
धन्यवाद !
लेखक नेपाल सरकारका कानुन अधिकृत हुनुहुन्छ ।
