-सागर कार्की

दशक अगाडि अनेरास्ववियु सिन्धुलीले विद्यार्थी नेताहरूलाई वैचारिक बनाउने उद्देश्यका साथ अखिल पाठशाला अभियान सञ्चालन गरी नेताहरूलाई  साप्ताहिक प्रशिक्षण कार्यक्रमको आयोजना गर्ने चलन थियो ।

प्रशिक्षकका रूपमा पुराना दिग्गज कम्युनिष्ट नेताहरू बेदुराम भुसाल, लक्षमण पौडेल, भोजराज ढुंगेल लगायतका नेताहरूको उपस्थिति हुने गर्दथ्यो। हामी त्यस बखत जिल्ला कमिटी मातहतमा रहेर नेतृत्व गर्दै थियौँ। अनेरास्ववियु जिल्ला कमिटीको  जिम्मेवारी बहन सँगै  जिल्ला भरिका सम्पूर्ण शैक्षिक संस्थाहरूमा पुगेर संगठन निर्माण गर्दै प्रशिक्षण कार्यक्रम सञ्चालन गर्नुपर्ने हाम्रो सांगठानिक जिम्मेवारी रहेकाले पनि आफुलाई प्रशिक्षित गरेर तल्ला कमिटीहरूमा धारणा राख्न सक्ने बन्नु अत्यन्त जरुरी थियो ।

हाम्रा प्रशिक्षक नेता कमरेडहरू पनि सकेसम्म हामीलाई हर किसिमले धारिलो बनाउने प्रयत्न गर्दै प्रशिक्षण दिनु हुन्थ्यो । कम्युनिष्ट आन्दोलनका सुरुवाती चरण, वर्ग संघर्ष र भुमिगत जीवनका बारेमा कामरेडहरूले प्रशिक्षण दिँदै गर्दाका पलहरू स्मृतिमा अझै जीवित नै छन्। 

कम्युनिष्ट आचरण, पदिय मर्यादा, गोपनियता र अनुशासन (आलोचना र आत्मालोचना ) लगायतका बारेमा नेताहरूले बताई रँहदा लाग्ने गर्दथ्यो कि यो दुनियाँका सर्वश्रेष्ठ नागरिक जति सबै कम्युनिष्ट हुन्। दयावान जति सबै कम्युनिष्ट हुन्। अन्याय र अत्याचारको विरुद्ध आवाज उठाउने जति सबै कम्युनिष्ट हुन्। परिवर्तनका हिमायती जति सबै कम्युनिष्ट हुन्।

दुनियाँमा केही गाह्रो कुरा छ भने कम्युनिष्ट बन्न गाह्रो छ। कम्युनिष्ट पार्टीको सदस्यता प्राप्त गर्नु भनेको फलाम को ढोका फुटाउनु जतिकै हो। सामन्तवाद, परिवारवाद र अवसरवादको बिद्रोह गर्दै श्रमजीवी र सर्वहारा पक्षको आन्दोलनमा सरिक हुनु भनेकै सार्थक जीवन हो। नेता गणहरूले प्रष्टयाइ रँहदा आफू पनि भर्खर भर्खर कम्युनिष्ट पार्टीको झन्डा बोक्दै गरेकोमा गर्व ले छाती भरिलो हुन्थ्यो। आत्मैदेखिको जोसले नै होला असल  परिवर्तनकारी हामी पो हौँ त भनेर अझै दरिलो भएको भाव पैदा हुन्थ्यो ।

आन्दोलनका दौरानमा भुमिगत जीवन र राज्य सत्ताद्वारा हाम्रा अग्रज नेताहरू माथी गरिएको चरम दमनको घटनाहरू सुन्दा शरीरका रौंहरू ठाडो बन्दै जान्थे क्रोध र जलनको भावले आवगे पैदा हुन्थ्यो अहिले नै हतियार उठाएर इन्क्लाब जिन्दावाद भन्दै क्रान्ति को विगुल फुकिहालौ लाग्थ्यो । 

काङ्रेसी वर्ग शत्रु हुन् । परिवर्तनका बिरोधि हुन् । भनेर भनी रँहदा पल्लो घरको काङ्ग्रेस दाजु माथि हेर्ने दृष्टिकोण नै फरक लाग्थ्यो । त्यस माथी पनि सिन्धुली कम्युनिष्ट भूमि भुमिगत कालमा नेताहरूको सेल्टर र अग्रज कम्युनिष्ट नेता आजाद र कम्युनिष्ट विद्यार्थी सहिद सम्झना दाहाल को बिभत्स हत्याको जानकारी गराइ रँहदा मनमा क्रोधको ज्वालाले सीमा पार गर्थ्यो। अग्रजका त्याग, सहिदका बलिदान र बिद्रोहको आन्दोलनले ल्याएको परिवर्तनको समयमा आफ्नो उपस्थिति हुँदा संकटको चरण पार गरी सहज अवस्थामा कम्युनिष्ट को आन्दोलन बाट जोडीदै गर्दा आफू अलि ढिलो पो जन्मिएछु कि लाग्थ्यो ।

परिवर्तन माथीको खतरा अझै बाँकी नै छ, लोकतन्त्र, गणतन्त्र र राजनीतिक परिवर्तन लाई संस्थागत गर्न अझै सक्रिय खबरदारी जरुरी छ। परिवर्तनकारी कम्युनिष्टहरू एक हुन जरुरी छ भनेर नेताहरूले भनिरहँदा आफूलाई असली कम्युनिष्ट भन्ने भर्खरै शान्तिपूर्ण राजनीतिमा आएको माओवादीको गतिविधि नेकपा एमालेसँगको पर्तिस्पर्धा र हरेक स्थानमा माओवादी र एमालेका कार्यकर्ताहरूको झडपहरू नियाल्दा नेपाल मा साँच्चै कम्युनिष्ट एकता सम्भव छ र ? भनेर प्रश्न उब्जिनु अस्वभाविक थिएन ।
श्रमजीवी, गरिब, पिछडिएका वर्ग को उत्थान केवल राजनीतिक नारा र आन्दोलनले मात्र प्राप्ति हुँदैन । भाषण र प्रशिक्षणले मात्र जीवनमा आमूल परिवर्तन आउँदैन। वास्तविक परिवर्तन, व्यक्तिको जीवन उकास्ने काम र समुन्त विकास सरकारले मात्र गर्न सक्छ। हामी त केवल जनभावना र जनपीडालाई आन्दोलनको बाटो हुँदै लोकतान्त्रिक निर्वाचनमा श्रेष्ठता हासिल गर्दै जनमुखी सरकार निर्माण गर्ने भर्‍याङ् मात्र हौँ।

हामीले निर्माण गरेको जनभावना, बोकेको जनमुखी सरकार नै समृद्धिको कार्यान्वयन कर्ता हो भन्ने कुरामा प्रष्ट थियौं। प्रमाण स्वरुप हामीसँग सरकारमा हुँदा हामी गर्न सक्छौँ। हामी नै हौँ यो देशको मुहार फेर्न, श्रमजीवी सर्वहारा वर्गको उत्थान गर्न सक्ने, समृद्धिका आधारशिला तयार गर्ने। कमरेड मनमोहन अधिकारीको नौ महिने जनमुखी सरकार र त्यसका कार्यक्रमहरू हाम्रा लागि राजनीतिक नाराका सञ्जीवनी बुटि बराबर नै थिए ।

समय आफ्नै वेगमा बहदै थियो। हामी नेता कमरेडहरूले दिनु भएको  प्रशिक्षणको जोसलाई बोकेर हरेक विद्यालय, क्याम्पसहरूमा गएर आफुले ग्रहण गरेको कुराहरूलाई संगठन मर्फात् मातहतका कमिटीमा पुर्‍याउँदै थियौँ। यही दौउरानमा थोरै समयकै लागि भएपनी हाम्रा नेता कमरेडहरू झलनाथ खनाल र कमरेड माधवकुमार नेपालको नेतृत्वमा हाम्रो पार्टी सरकारमा पुग्न सफल त भयो तर हामीले देखेका समृद्धिका सपनाहरू हामीले जनतामा देखाएका आशाहरूलाई सम्बोधन गर्न नस्क्दा कतै सिद्धान्त र आदर्श त भाषणमा मात्रै पो सुहाउँदो रहेछ कि? भन्ने मनोभाव पैदा भएको पनि सत्य हो।

हामी र काङ्ग्रेसमा फरक त केवल नारा र भाषणमा मात्रै पो रहेछ । आखिर ब्यवहारमा त हामी एकै पो हौँ कि ? भन्ने प्रश्न मनमा नउब्जिएको पनि हैन। तथापि, आन्दोलनको भारी बिसाएर पाखा लागी हाल्ने अवस्थामा भने पक्कै थियनौँ। संक्रमणकालिन अव्यवस्था देशीविदेशी चलखेल र सरकार सञ्चालनको लागि पार्टीको संसद्मा दरिलो संख्या नहुनु पनि हाम्रा सरकारले काम गर्न नस्क्नुका कारण होलान् भन्ने तर्कले आफ्नै प्रश्नको उत्तर आफैले दिँदै अभियानको निरन्तरता दिनुको विकल्प थिएन। 

समयको निरन्तरतासँगै एकाएक हामीले देखेका परिकल्पना र हामीले जनमानसमामा देखाएको आशालाई निन्द्राबाट बिउँझाए झैँ सपनाहरूका पोकालाई वास्तविकतामा कार्यान्वयनको बाटोमा जसरी कमरेड केपी ओलीको नेतृत्वको सरकारले  प्रस्तुत गर्‍यो तत् पश्चात कम्युनिष्ट आन्दोलनले हराएको गोरेटो बाटोले मूल बाटो भेट्न् लागेको अनुभुति हुनु स्वभाविक थियो। लामो समय अस्पष्टता, गन्तव्यहिन यात्रालाई बाटो देखाउन  सफल भएका कमरेड केपी ओली लाई अन्तरमनले मनमोहनको रुपमा सम्झियो, आन्दोलनको उपलब्धी जगर्ना हुन सक्ने रहेछ, हाम्रा नाराहरू कार्यान्वयन हुन सक्ने रहेछ भनेर विश्वास पैदा गराउने काम कमरेड केपी ओलिले नै गरेका हुन्। त्यसमा दुई मत छैन, अविश्वास पनि छैन। फेरी पनि नेकपा एमालेले यो देश को नेतृत्व गर्नेछ। समृद्धिका बाटोहरू खुल्ने नै छन्। श्रमजीवी वर्गको जीवनमा परिवर्तन पक्कै हुने नै छ । आन्दोलनले सार्थकता पाउने नै छ। 

तथापि, परिवर्तन र समृद्धिका कुराहरू गर्दैमा विकास र अवसरहरूको चर्चा गर्दैमा एउटा कम्युनिष्ट पार्टीले आफ्नो सिद्धान्त मूलमर्म आचारण गुमाएको कुरालाई नजरअन्दाज गर्न मिल्छ त ??? 

१) सिद्धान्त एउटै जस्तो दिखिए पनि व्यबहारमा बिपरित दुई धुर्व रहेका पार्टीको एकीकरण र एकीकरण पछि इतिहासमै कम्युनिष्ट आन्दोलनको सबैभन्दा तिक्तता फुटको कारण र कर्ता खोज्नु पर्छ कि पर्दैन ???
२) दुइतिहाईको सरकार अल्पमतमा पारेर केन्द्रदेखि प्रदेश सरकार सबै गुम्दा त्यसको कारण र कर्ता खोजिनु पर्छ कि पर्दैन??
३) नेतृत्व कर्ताको हैसियतले आफ्नो पदिय मर्यादा र जिम्मेवारी अनुरुप आत्मालोचना गर्नु पर्छ कि पर्दैन ??
४) अहिलेको संक्रमणकालिन राजनीतिक अव्यवस्थाको मात्रात्मक दोषिको भागेदारी हामी हौँ कि हैनौँ ?? सत्यलाई आत्मसात गर्नु पर्छ कि पर्दैन ??
५) आगामी निर्वाचनमा जनता माझमा जाने हाम्रा एजेन्डा के के हुन् चर्चा गर्नु पर्छ कि पर्दैन ? के प्रचण्ड र माधव नेपाललाई केपी ‌ओलीले र केपी ओलीलाई प्रचण्ड र माधव नेपालले दोस देखाएर मात्र हामीलाई जनताले पत्याउलान् त ?
६) हिजोको लेनिनवादि संगठन आज कहाँ पुग्यो? 
७) पार्टीको घोषणापत्र अनुरुप जनप्रतिनिधिले भुमिका निर्वाह गरेका छन् त ?
८) अहिले कै अवस्थामा के हाम्रो जनमत हामीसँग सुरक्षित छ त ? छैन भने अबको कार्यक्रम कस्तो हुने ?
९) हाम्रो सांगठानिक कमिटी र सदस्यहरू कति प्रशिक्षित छन्? पार्टीप्रति कति प्रतिवद्ध छन् ? लेखा जोखा हुनुपर्छ कि पर्दैन ?
१०) पार्टी नेतृत्व, निर्वाचन र अवसरमा हामीले अघि सारेका हाम्रा नेतृत्व पार्टीप्रति कति प्रतिवद्ध छन्? पार्टी मा उनिहरूको लगानी के ? लेखा जोखा हुने कि नहुने ?

अन्त: समय अनुरुप हिजो हाम्रा नेतृत्वले दिनु भएको प्रशिक्षण, देखाउनु भएको मार्ग दर्शन, सहिदको बलिदानलाई हामीले कति आत्मसात गरेको छौँ ? भन्ने कुरा हामी कम्युनिष्ट पार्टी र कार्यकर्ता को तर्फबाट उचित समिक्षा र मूल्याङ्कन गर्नु अत्यन्त जरुरी छ। पार्टी एकता र आन्तरिक द्वन्द्व पश्चात् हाम्रो संगठनहरू ध्वस्त भएको कुरा सत्य हो। यसलाई नकार्न सकिन्न तथापि पुनः संगठनको गतिविधिलाई चलायमान गर्दै प्रशिक्षित गर्दै लेनिनवादि संगठनलाई जीवन्त दिन अब हामी चुक्नु हुँदैन। अन्यथा कम्युनिष्ट आन्दोलनको इतिहासलाई हामीले अहिले जसरी सम्मान र गर्वानुभुति गरेको छौँ। जसरी हामीलाई हाम्रा अग्रज र सहिदको बलिदानिले यो सुन्दर इतिहाससहितको नेतृत्व हस्तान्तरण गरेको छ। भविष्यमा हामी ले भावी पिढिलाई  यो गौरवमय इतिहास  कसरी हस्तान्तरण गर्छौँ भन्ने कुरामा गम्भिर हुन जरुरी छ।

(लेखक कार्की अनेरास्ववियु बागमती प्रदेश कमिटी सदस्य र नेकपा एमाले जिल्ला कमिटी सदस्य हुन्।)