कतिपयले बलात्कारका घटना दोहोरिनुलाई सामाजिक सोच र संवेदनशील विषयमा समेत अनुसन्धानका क्रममा देखिएको कमजोरी वा प्रवृत्तिलाई जिम्मेवार ठान्छन् । बलात्कारका घटना अपरिचितबाट भन्दा चिनेजानेकै वा आफन्तबाट बढी हुने गरेको पाइएकाले अनुसन्धान गर्न कठीन हुने गरेको प्रहरी अधिकारीहरुले बताउने गरेका छन् । पछिल्ला केही वर्षका घटनाक्रमले पीडितहरु लगभग ११ देखि १७ वर्षबीचका बालिकाहरु धेरै रहेको पाइएको छ । त्यसभित्र कहिलेकाहीँ ४ वर्ष देखिका बालिका पनि बलात्कारका घटनाबाट पीडित हुने गरेका छन् । गत वर्ष मात्र देशभरिबाट प्रहरीमा १ हजार ४ सय ८० बलात्कारका उजुरी दर्ता भएका थिए जसमध्ये १ हजार १ सय ५५ अभियुक्तलाई अदालतमा उभ्याउने कार्य भएको प्रहरी को भनाई छ । तर, पनि घटना कम हुनुको साटो बढ्नुको कारणबारे नेपाल प्रहरीका अनुसार एकदमै नजिकका आफन्त वा परिवारका सदस्यहरुद्वारा यस्ता घटना हुनुले जटिल सवाल प्रहरीलाई आइपर्ने गरेको बताइन्छ ।’
सामान्य विश्लेषण गर्दा प्रहरीका सवाल सुनिरहँदा, न्यायसम्पदान र कानुनी कारबाहीमा पीडितलाई निरुत्साहित गर्ने प्रवृत्ति बढ्दा कडा कानुन हुँदाहुँदै बलात्कारका घटनामा कमी नआएको भन्न सकिन्छ । बलात्कारका घटनालाई विशेष प्राथमिकतामा राखेर हेरिनुपर्नेमा त्यसो नगरिँदा पीडितहरुले प्रहरी कार्यालय तथा अदालतमा बारम्बार झेल्ने तनाव र दुव्र्यवहारले उल्टै पीडकलाई प्रोत्साहन गरिरहेको अवस्था पनि विद्ययमान छ । ‘जो बलात्कार पीडित छ उसैलाई दोषारोपण गरेर बहस शुरु हुन्छ । उसको चरित्र, व्यक्तित्व र उठबस कोसँग थियो भन्ने जस्ता कुराहरु उठ्न थाल्छन् । त्यस्तो कदापि हुनुहुँदैन । बलात्कार विशुद्ध अपराध हो ।’ कयौँ अवस्थामा बलात्कार सम्बन्धी अपराधलाई समेत सामाजिक मेलमिलापको विषय बनाइँदा यो अक्षम्य अपराध भएको कुरा समाजले लिन नसकेको हो ।
पीडितको सुरक्षा, प्रमाणको संरक्षणदेखि लिएर समाजमा पुर्नस्थापनाको काममा समेत स्पष्ट रुपमा सरकारी नीतिको कार्यान्वयनको अभाव, कानुनी कारवाही प्रभावकारी नभएको अवस्था छ । जसले गर्दा दोषीहरु उम्कने वा कम सजाय पाउने अवस्थाबारे पनि ‘कतिपय अवस्थामा मुद्दाका फाइल पल्टाउँदा थुप्रै ठाउँमा खोजिनुपर्ने तथ्यहरु नखोजिएर संवेदनशीलता र गम्भीरतालाई कसरी कमजोर बनाइएको छ भन्ने पनि भेटिएका तथ्य छन् ।’ बलात्कारका घटनाहरु अकस्मात बढेको भने पक्कै होइन । पहिले लुकाइने त्यस्ता घटनाहरु अहिले बाहिर आउन थालेकाले संख्या बढेको जस्तो पनि लाग्छ ।
दुई दशक अगाडि बलात्कारका घटना देशैभर वार्षिक दुई सयको हाराहारीमा दर्ता हुन्थे । भने हाल नेपाल प्रहरीको तथ्यांक अनुसार अहिले त्यो संख्या करिब १२ सय भन्दा बढी पुगेको छ । अर्थात् दुई दशकमा बलात्कारका घटना कम्तीमा ६ सय प्रतिशतले बढेको छ । बलात्कारका घटना किन बढिरहेछ भन्ने बारे खासै कोही कसैबाट गम्भीर रुपमा अध्ययन भएको भने छैन । आमसञ्चार र सामाजिक सञ्जालमा आएका टिप्पणी हेर्दा गरिबी, बेरोजगार, अशिक्षा, वैदेशकि रोजगार, पुरुष प्रधान सोच आदिका कारण बलात्कार हुन्छ भन्ने मान्यता स्थापित भएको देखिन्छ ।
तर, समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट हेर्दा अपराधमा संलग्न व्यक्तिहरुको पृष्ठभूमिदेखिकै अध्ययन गर्नुपर्ने आवश्यकता देखिन्छ । बलात्कारका घटनामा कस्ता व्यक्तिहरुको संलग्नता हुन्छ भन्नेबारे केही अध्ययन गर्दा पेशागत आधारमा विद्यार्थी, बेरोजगार, कर्मचारी, घरेलु कामदार बढी संलग्न देखिन्छन् । त्यस्तै उमेर समूहको आधारमा हेर्दा अभियुक्तहरु १८ देखि ४८ वर्ष उमेर समूहका बढी संलग्न देखिन्छन् ।
बाल बलात्कारको घटना पनि कहालिलाग्दो छ । विडम्बना कस्ता मानिस बालयौन दुव्र्यवहारमा संलग्न हुन्छन् भन्ने अनुसन्धान गर्नु जरुरी छ । केन्द्रीय बालकल्याण समितिको रिपोर्ट अनुसार ४४ बालयौन दुव्र्यवहार मध्ये ४८ प्रतिशत अपरिचित व्यक्तिबाट, ४१ प्रतिशत चिनजानका व्यक्तिबाट, ११ प्रतिशत हाडनाताका व्यक्तिबाट बलात्कारका घटना भएका छन् भन्ने थाहा पाउन सकिन्छ । हाडनाताका व्यक्तिबाट बलात्कृत हुनेहरु मध्ये तीनजना आफ्नै बुबाबाट, एकजना हजुरबुबाबाट र एकजना काकाबाट बलात्कृत भएको समितिको रिपोर्टमा उल्लेख छ । हामी सञ्चारमाध्यममा आएकालाई मात्रै बलात्कार भनिरहेका छोंै, तर घरघरमा छ बलात्कार । गाउँगाउँमा छ बलात्कार । कति लुकाइएको छ, कति लुकाउन खोजिएको छ ? कति पैसामा लिलाम गरिएको छ ? यी तथ्यांकले बलात्कारका घटनामा कस्ता पीडक संलग्न हुन्छन् भन्ने संकेतसम्म गर्छन्, तर यी आफैंमा पूर्ण विवरण होइनन् । बरु यी छरपष्ट तथ्यांकले हाम्रो प्रहरी प्रशासन तथ्यांक अभिलेखीकरणमा कति कमजोर रहेछ भन्ने देखाउँछ । तथ्यांक अभिलेखीकरण नै राम्रो नभएपछि घटनाका कारणको खोजी कार्य कतिसम्म उदासीन छ भन्ने प्रष्ट भइहाल्छ । मोटामोटी पाइने तथ्यांककै आधारमा भए पनि बलात्कार घटनामा कस्ता पीडक संलग्न हुन्छन् भनीे खोज्ने सामान्य अध्ययन हो ।
विभिन्न तवरबाट बेरोजगार जो नियमित टेलेभीजन हेर्छ, श्रमितीको मृत्यू भएका एकल पुरुष, मजदुर, कृषक, मजदुर जो नियमित मोबाइल प्रयोगकर्ता मात्र हुन्छन्, निम्नवर्गीय आर्थिक पृष्ठभूमि भएका, शिक्षक, कर्मचारी आदि लगायत अभियुक्त जो कोही फरक पृष्ठभूमिका मानिसको बलात्कारको घटनामा संलग्नता देखिन्छ भने कसलाई शंका गर्ने र कसलाई नगर्ने ? भन्ने सवाल झन जटिल देखिएको छ । कुनै एउटा निश्चित वर्ग वा समुदायबाट मात्रै बलात्कारका पीडक बन्छन् भन्न गाह्रो छ । यौनजन्य अपराधमा जुनसुकै वर्ग र समुदायका मानिसहरु संलग्न भएको देखिन्छ । बलात्कारका घटना अधिकांश अव्यवस्थित बस्तिमा हुने गरेको पाइन्छ ।
सम्पन्न वर्गबाट त्यस्ता घटना सार्वजनिक नहुने र विपन्न वर्गको क्षेत्रबाट मात्रै उजुरी बढी आउने गरेको पनि देखिन्छ । पीडकले आर्थिक प्रलोभनमा पारेर बलात्कार गर्ने गरेको र आर्थिक रुपमा कमजोर मानिसमाथि यस्ता घटना बढी हुने गरेकोले आर्थिक प्रलोभन दिएर अर्काको अस्मिता माथि मजा लुट्ने आपराधिक मनोवृतिका मानिस हाम्रो समाजमा प्रशस्तै छन् । आर्थिक प्रलोभनमै घटनालाई लुकाउने प्रयास पनि हुने गरेको देखिन्छ । अर्को पक्ष भनेको कसैले उचालेकै भरमा अर्काको अस्मिता लुट्न जाने प्रवृत्तिका पीडक पनि बाक्लै भेटिएको कानुनविदहरुको अनुभव पनि पढ्न पाइन्छ । आर्थिक रुपमा सक्षमहरुले अपराधका घटना लुकाउने गरेकाले कमजोर वर्गकाहरु पीडित नै रहेर पीडा लुकाउन बाध्य छन् भन्ने ठम्याइ पनि छ । कतिपय पीडक सम्पन्न वर्गबाट पनि हुने गरेको र त्यस्ता व्यक्तिबाट भएका घटना आर्थिक प्रलोभन र राजनीतिक पहुँचका कारण बाहिर आउन नसकेको पनि अनुमान गर्न सकिन्छ ।
समाजशास्त्रीय दृष्टिकोणबाट हेर्दा पनि शिक्षित र वौद्घिक व्यक्तिहरु पनि मौका पाउनेवित्तिकै जुनसुकै समयमा बलात्कारमा संलग्न रहेको घटनाहरु पनि सुनिएका छन् । निकै पढेलेखेका विद्वानले पनि यौन दुव्र्यवहार गरेको पाइएको छ । प्रतिष्ठित निकायका प्रमुखसम्म पनि पीडक रहेको पाइन्छ । समाजमा बलात्कारी व्यक्ति कसरी जन्मिन्छन् भन्ने सवालमा हेर्दा, देशको राजनीतिक समस्या, गरिबी र पछौटेपनले गाँजेको अवस्था, सक्षम साक्षर नहुनु, बलात्कार सम्बन्धी कानून फितलो र बनेका कानुन पनि प्रभावकारी कार्यान्वयन नहुनुले शक्तिको दुरुपयोग गर्नेका लागि उपयुक्त समय मिलेको बुझ्न सकिन्छ । बलात्कारका घटनालाई पुँजीवादी समाज व्यवस्थासँग जोड्न आवश्यक छ । नेपाली समाज सामन्तवादी स्वरुपबाट पुँजीवादमा गएको छ । हिजो गाउँमा डिट्ठा, जिम्वाल, प्रधानहरुले कमजोर वर्गका छोरीचेलीमाथि हातपात गर्थे । अहिले धन र राजनीतिक पहुँचको आडमा धनाढ्यहरुले गरिहेका छन् । धनको उन्मादले बलात्कारका घटना भएका छन् भने अर्को सामाजिक संरचनाको उपज पनि ठानिन्छ । बलात्कार वास्तवमा समाजकै उपज हो । समाज जब विचलन र निराशामा जान्छ, तब अपराधका घटना बढ्छ । पारिवारिक विचलन र विखण्डन आउँदा बलात्कारका घटना बढ्छन् ।
बलात्कार इतिहासबाट निर्देशित भएको ठम्याइ पनि छ । भनिन्छ विष्णु, जालन्धर लगायत पुरुषलाई बलात्कार गर्ने अधिकार थियो । त्यो धार्मिक मिथकबाट पनि अहिलेको समाज गाइडेड छ । युगौँदेखि जरा गाडेर बसेको धर्म, कानुन, मूल्य, मान्यता, मिथक र फितलो कानुनका कारण समाजमा बलात्कारी बढीरहेको छ । बलात्कारी व्यक्ति जन्मिनुको अन्तर्यको दोषी व्यक्ति, परिवार, समाज र राज्य नै हो ।
बलात्कार घटना बढ्नुमा प्रविधि कति जिम्मेवार छ ? भन्ने सवालमा सामान्य चर्चा गर्नुपर्दा केहि समय अगाडि सञ्चार माध्यममा सार्वजनिक भएका समाचारहरु मध्ये मैले थोरै नियाल्दा यस्ता घटना पनि देखें जुन फेसबुकबाट भेट हुने, निरन्तर कुराकानी गर्ने, घुमफिरमा जानेक्रममा बलात्कार हुने, मुद्दा दर्ता गर्ने र फिर्ता लिने, मन्दिरका सन्न्यासी गोप्य कोठामा बस्ने नियमित अश्लील भिडियो हेर्ने र मन्दिर आउने बालिकालाई ललाई फकाई गोप्य कोठामा लैजाने र संवेदनशील अंगमा छुन लगाउने जस्ता घटना पनि विभिन्न समयमा दर्ता भएका समाचार पढ्न, सुन्न र हेर्न पाइएकोले यी प्रसंगले बलात्कारमा सूचना प्रविधिको उचित प्रयोग नभएको बुझ्न सकिन्छ । पछिल्लो समय नेपालीको हातहातमा प्रविधिको प्रयोगसँगै गलत प्रयोग पनि बढेको छ । संयोग र निमित्त कारण छुट्ट्याउन मुस्किल पर्नेगरी एकातिर बलात्कारको घटना बढीरहेको छ भने अर्कोतिर प्रविधिमा नेपालीको पहुँच पनि बढीरहेको छ ।
तर, दुई दशकको अवधिमा ६ सय गुणाले बलात्कारका घटना बढ्नुको खास कारण यही नै हो भनी किटान गर्न सकिने अवस्था छैन । बलात्कारका घटना पहिलेको तुलनामा अहिले बढेजस्तो देखिनुमा उजुरी दिने पीडितको संख्या पहिलेको तुलनामा बढेकाले पनि हुनसक्छ । प्रविधिले जीवनशैलीलाई छिटोछरितो र सहज बनाएको छ । तर यही प्रविधिको दुरुपयोग गरी कतिजना बलात्कारमा संलग्न हुन्छन् भन्ने निष्कर्ष निकाल्न पनि निकै कठीन छ ।
त्यसैले प्रविधि र बलात्कारको सम्बन्ध बारे बृहत् अनुसन्धान गरिनु जरुरी देखिन्छ । प्रविधिले समाजलाई कस्तो बनाउँदैछ ? त्यसको सदुपयोग र दुरुपयोग कसरी भइरहेको छ ? यसको अनुगमन नीति सरकारसँग स्पष्ट देखिँदैन । समाजमा द्वेष फैलाउने, उश्रृंखल गतिविधि निम्त्याउन सक्ने सामाग्री प्रवाह नगर्न इन्टरनेट प्रदायक कम्पनीलाई निर्देशन भने दिइएको समाचार पनि सम्प्रेषण भएको थियो । त्यसकारण प्रविधिको विस्तारसँगै भित्रिने विकृति रोक्ने राष्ट्रिय नीति, कार्यान्वयन र अनुगमन प्रभावकारी बनाउनु पनि आवश्यक देखिन्छ । हो विद्युतीय सञ्चारमार्फत पनि महिलामाथि यौनजन्य दुव्र्यवहारका घटना बढेको छ । त्यसकारण हरेक पल प्रविधिको विकासलाई सही तरिकाले प्रयोग गर्न नसक्दा महिला तथा बालिका हिंसाको शिकार हुनु परेकाले हरेक किशोरकिशोरी एवं सम्पूर्ण मानिसले प्रविधि सवालमा संवेदनशील भएर प्रयोग गर्नु जरुरी छ ।
