कुनै महिलाले आफ्नो यौन चाहना पूरा गर्नकै लागि १८ बर्ष नपुगेको बालकसँग राखेको शारीरिक सम्बन्धलाई बलात्कार मान्ने कि नमान्ने ? बदलिँदो सामाजिक परिवेश र समानताको हक समेतलाई मध्यनजर गर्दा बलात्कार सम्बन्धी कानुनमा पुनर्विचार गर्ने बेला त आएको होइन ?
पुरुषमाथि पनि बलात्कार हुनसक्छ, भन्ने कुरामा हाम्रो समाज विश्वस्त हुन सकेको छैन । महिला र पुरुषबीचको फरक फरक शारीरिक बनावट, इच्छा, चाहना र स्थापित सामाजिक मान्यताले पनि पुरुषमाथि बलात्कार हुनसक्ने कुराको परिकल्पना गर्न गरेको छैन ।यस विषयमा पटक पटक बहस पनि चल्ने गरेको छ, तर नेपालको फौजदारी न्याय प्रणालीले पुरुषमाथि बलात्कार हुने कुरालाई कानुनी मान्यता दिएको छैन। यस सम्बन्धमा सम्मानित सर्वोच्च अदालतमा रिट नै दर्ता भयो ! पुरुषमाथि पनि बलात्कार हुनसक्ने भएकाले कानुनी व्यवस्था गरिपाउँ भनी अधिवक्ता श्यामकृष्ण मास्केले सर्वोच्च अदालतमा दायर गरेको रिट अदालतले खारेज नै गरिदियो !
सन् २००७ मा भारतमा महिलाले ६७ केटालाई अपहरण गरेको, त्यस्तै त्यतिबेलाको सन्दर्भमा झापा र पोखरामा केटीले केटालाई अपहरण गरी बलात्कार गरेको घट्नालाई उनले प्रमाणका रुपमा पेश गरेका थिए ! यो सँगै बलात्कार सम्बन्धी कानुन समानताको हक विपरित समेत रहेको उनको मुख्य जिकीर थियो ! त्यस्तै सन् २०१२ मा सिडिसीले सार्वजनिक गरेको सर्वेक्षणले पनि विश्वभर ६८ लाख पुरुषहरु जबरजस्ती यौनसम्पर्क राख्न बाध्य पारिन्छन् भन्ने तथ्याङ्क सार्वजनिक गरेको थियो ! तथाषि उक्त रिटनिवेदन माथि सुनुवाई गर्दै सम्मानित सर्वोच्च अदालतले रिट खारेज हुने फैसला सुनायो ।
नेपालको फौजदारी कानुन अन्तर्गत मुलुकी अपराध संहिता, २०७४ मा रहेको जबरजस्ती करणी अर्थात बलात्कारको परिभाषा हेर्दा, “कसैले कुनै महिलालाई निजको मञ्जुरी नलिई करणी गरेमा वा मञ्जुरी लिएर भए पनि अठार वर्षभन्दा कम उमेरको कुनै बालिकालाई करणी गरेमा निजले त्यस्तो महिला वा बालिकालाई जवर्जस्ती करणी गरेको मानिनेछ” भनी परिभाषित गरेको छ । यो कानुनी व्यवस्था हेर्दा पनि महिलामाथि मात्रै बलात्कार हुन सक्छ भन्ने आशय रहेको छ । मञ्जुरी अर्थात सहमतिकै कुरा गर्दा, “करकाप, अनुचित प्रभाव, डर, त्रास, झुक्यानमा पारी वा अपहरण गरी वा शरीर बन्धक लिई लिएको मञ्जुरीलाई मञ्जुरी मानिने छैन” भन्ने पनि उल्लेखित छ । यसको अर्थ यी माथि उल्लेखित प्रतिबन्धात्मक अवस्थाको मञ्जुरी लिई करणी लेनदेन भएको रहेछ भनेपनि जबरजस्ती करणी नै मानिन्छ ।
अब यो प्रतिबन्धात्मक वाक्यांशलाई एकछिन केलाएर हेर्ने हो भने, कथमकदाचित् कुनै महिलालाई यौनइच्छा जागृत भयो, तर पुरुष त्यसको लागि शारीरिक र मनोवैज्ञानिक रुपमा तयार छैन भने ती महिलाले निज पुरुषलाई करकाप, अनुचित प्रभाव, डरत्रास र अपहरणमा पारी पनि यौन सम्बन्धका लागि मञ्जुर हुन बाध्य तुल्याउन सक्छ । यस्तो अवस्थालाई माथि उल्लेखित मुलुकी अपराध संहितामा भएको जबरजस्ती करणीको परिभाषा भित्र अटाउन सक्यौँ भने पुरुषमाथि बलात्कार हुन सक्ने मान्यतालाई कानुनः स्थापित गराउन सकिने पनि देखियो ।
मुलुकी अपराध संहितामा भएको कानुनी व्यवस्थासँग समानान्तर धारणा राख्दै, एउटा अर्को उदाहरण पनि पेश गर्न चाहन्छु,- “कुनै महिलाले आफ्नो यौन चाहना पूरा गर्नकै लागि १८ बर्ष नपुगेको बालकसँग राखेको शारीरिक सम्बन्धलाई बलात्कार मान्ने कि नमान्ने ? बदलिँदो सामाजिक परिवेश र समानताको हक समेतलाई मध्यनजर गर्दा बलात्कार सम्बन्धी कानुनमा पुनर्विचार गर्ने बेला त आएको होइन ?” यी प्रश्नहरु पनि गम्भीर छन।
बलात्कार वा अन्य यौन हिंसाका घटनामा केही पुरुष पनि पीडित छन् भन्ने कुरालाई हामी नकार्न सक्दैनौँ । छ जना पुरुषहरू मध्ये एक पुरुषले बाल्यकालमा यौन दुर्व्यवहारको अनुभव गरेको तथ्यांकले देखाउँछ । ऐतिहासिक रूपमा, बलात्कारलाई महिलाहरूविरुद्ध मात्र गरिने अपराधको रूपमा परिभाषित गरिएको थियो। यो विश्वास अझै पनि संसारका केही भागहरूमा कायम नै छ, तर पुरुषहरूको बलात्कारलाई अहिले सामान्यतया अपराधीकरण गरिएको छ र विगतको तुलनामा बढी चर्चाको विषय पनि बनाइएको छ। यदि कुनै पुरुष यौन सम्बन्ध राख्न चाहँदैन भने, उसलाई बाँध्न र जबरजस्ती गर्न सकिँदैन। के एक महिलाले भावनात्मक रूपमा पुरुषलाई यौन सम्बन्ध राख्न दबाब दिन सक्छ त ? उदाहरणका लागि, यदि पुरुषले यौन सम्बन्ध राख्न अस्वीकार गर्यो भने उसको पुरुषार्थको अपमान गरेर भावानात्मक रुपमा उसलाई बाध्य पारिन पनि सकिन्छ । सन् १९८८ मा गरिएको सर्वेक्षण अनुसार कलेजका ४६.३ प्रतिशत महिला र ६२.७ प्रतिशत पुरुषले अवाञ्छित यौनसम्बन्ध राखेको पाइएको थियो । साथीहरूको दबाब, जबर्जस्ती, धम्की लगायतका कारण सम्बन्ध स्थापित भएको र पछि पछुताउने परिस्थिति पनि देखिएको तथ्यांकले बताउँछ ।
एक अध्ययन (ह्यानोन एट अल) ले २३.४% महिला र १०.५% पुरुषहरूले आफू बलात्कृत भएको रिपोर्ट गरेका थिए भने ६.६% महिलाहरू र १०.५% पुरुषहरूले उनीहरू बलात्कारको प्रयासको शिकार भएको बताएका थिए। सन् २०१०–२०१२ मा सेन्टरफर डिजिज कन्ट्रोल एण्ड प्रिभेन्सन (सीडीसी) ले गरेको एक अध्ययनले यो कुरा पत्ता लगाएको थियो।त्यस्तै सन् २००८ मा संयुक्त राज्य अमेरिकाको राष्ट्रिय अपराधमा अन्तर्वार्ता लिएका ९८ जना पुरुषहरू महिलाहरूबाट पीडित भएको पाइएको थियो। पुरुषवादी लैङ्गिक सामाजिकीकरणको धारणाले पुरुषहरू बलात्कारको सिकार हुन सक्दैनन् र उनीहरू असुरक्षित पनि हुँदैनन् भन्ने सोचाइ राखिन्छ। कुनै-कुनै समाजमा पुरुषहरु रोएमा त्यसलाई लज्जाजनक ठानिन्छ, किनभने पुरुषलाई आफूलाई सुरक्षित राख्न सक्षम भएको चित्रण हाम्रो समाजले गरेको छ ।
संयुक्त राज्य अमेरिकामा स्कूलका केही शिक्षिकाहरूले आफूभन्दा कम उमेरका केटा विद्यार्थीहरूसँग अवैध यौन सम्बन्ध राखेको घट्नाक्रमले देखाउँछ । सन् २०१४ मा बेलायत सरकारको तथ्याङ्कअनुसार बेलायतमा हरेक वर्ष करिब ७८,००० मानिस बलात्कार वा बलात्कारको प्रयासको सिकार हुने गरेका छन् र तीमध्ये करिब ९,००० पुरुष छन्। त्यहाँको मन्त्रालयले यौन दुर्व्यवहार भएका पुरुषहरूको लागि परामर्श र समर्थन प्रदान गर्न ५ हजार डलर समेत छुट्याएको थियो। त्यस्तै संयुक्त राष्ट्रसंघको सन् २०१३ को एशिया र प्रशान्त क्षेत्रमा पुरुष हिंसासम्बन्धी बहुदेशीय अध्ययनले सर्वेक्षण गरिएका मध्ये ३ प्रतिशत चिनियाँ पुरुषले आफ्नो जीवनकालमा अर्कै पुरुषबाट बलात्कृत भएको स्वीकार गरेको पाइएको थियो।
अन्य देशको कानुनी व्यवस्था के छ ?
चीनः
सन् २०१५ भन्दा अघि चीनको संशोधित फौजदारी कानुनको धारा २३६ ले बलात्कारको अपराध महिलाविरुद्ध मात्र गर्न सकिने उल्लेख गरेको थियो । बाल संरक्षणसम्बन्धी चीनको निर्देशिकाले कम उमेरका केटीहरूविरुद्ध हुने यौन अपराधको सजायलाई बलियो बनाएको छ, तर कम उमेरका केटाहरूलाई समान सुरक्षा प्रदान गर्दैन। अहिले दुवै लिंगमाथि हुने यौन दुव्र्यवहारलाई समान व्यवहार गरिन्छ । केटाहरूमाथि हुने बलात्कारमा पनि यौन दुव्र्यवहारको अभियोग लगाउन सकिन्छ र अधिकतम ५ वर्षको जेल सजाय हुन सक्छ। सन् २०१३ मा गैरसरकारी संस्थाहरूले १८ वर्ष भन्दा कम उमेरका केटाहरूलाई समान सुरक्षा प्रदान गर्न कानून समेत माग गरे।
भारतः
भारतीय दण्ड संहिताको धारा ३७७ मा सहमति बिनाको शारीरिक संभोगका सबै कार्यहरूलाई अपराधीकरण गरेको छ, जसमा पुरुष-पुरुष बलात्कार पनि समावेश छ। कुनै पुरुष, स्त्री वा जनावरसँग स्वेच्छाले प्रकृतिको आदेश विपरीत शारीरिक सम्बन्ध राख्ने व्यक्तिलाई आजीवन कारावास वा दश वर्षसम्म कैद वा जरिबानासमेत हुने व्यवस्था छ। भारत सरकारले सन् २०१२ मा "बलात्कार" को परिभाषालाई परिवर्तन गरी थियो पुरुष पीडितहरूलाई पनि समावेश गर्ने निर्णय गरिएको थियो, तर अन्तिममा यसले महिला पीडितहरूको हितलाई थप हानी पुरयाउने निष्कर्श नकालियो।
फिलिपिन्सः
सन् १९३० को संशोधित दण्ड संहितामा भएको संशोधन अघि फिलिपिन्सको कानुनअनुसार बलात्कारपीडित पुरुषलाई मान्यता दिइएको थिएन । तर सन् १९९७ को संशोधनले पुरुष र महिला दुवैद्वारा पुरुषको बलात्कारीलाई सजाय हुने कानुनी व्यवसथा गरिएको थियो। यद्यपि त्यहाँ केटाहरुमाथि हुने बलात्कारलाई कानुनले यौन दुव्र्यवहारको रुपमा लिएको छ, जसमा ६ देखि १२ वर्षसम्मको जेल सजाय हुन्छ भने केटीहरुमाथि हुने बलात्कारलाई आजीवन कारावासको सजाय हुन्छ । त्यस्तै एफबीआईको बलात्कारको परिभाषामा पहिलो पटक पुरुष बलात्कार समावेश गरिएको छ । यो परिवर्तनले राष्ट्रव्यापी रूपमा यौन दुर्व्यवहारको अभियोजनलाई असर गर्न सक्ने देखिन्छ।
निश्कर्षः
माथि उल्लेखित नेपालको कानुनी व्यवस्था, बदलिदोँ सामाजिक र सांस्कृति परिवेश, अन्तर्राष्ट्रिय अभ्यास तथा विभिन्न सर्वेक्षण र तथ्यांक समेतलाई विश्लेषण गरी हेर्दा, पुरुषमाथि पनि बलात्कार हुन सक्ने कुरालाई नकार्न नसकिने देखियो । तसर्थ, यस सम्बन्धमा राज्य संचालनका अधिकासम्पन्न संयन्त्र र यसका पात्रहरु बीचमा गम्भीर बहस तथा छलफल गरी तार्किन निष्कर्शमा पुग्न जरुरी देखिन्छ । धन्यवाद!
-लेखक नेपाल सरकारका कानुन अधिकृत हुनुहुन्छ ।
