आज परिवर्तनकारी दलहरु आफैले शासन व्यवस्था संचालन गरिरहदा जनभावना अनुरुप कार्यशैली नहुनाले नेपाली राजनैतिक दलहरु प्रती नै जन मानसमा नकारात्मक धारणको विजारोपण भएको छ।
-सागर कार्की
नेपाली विद्यार्थीे आन्दोलनको इतिहासमा सर्वप्रथम वि.सं.१९९१ सालमा भारतको बनारसमा अध्यनरत नेपाली विद्यार्थीहरुले ‘नेपाली छात्र संघ’ गठन गरे । वि. सं. १९९७ माघ १६ गते त्रिचन्द्र कलेजमा अध्ययनरत विद्यार्थी नेता नेपालको पहिलो राजनीतिक पार्टी ‘नेपाल प्रजापरिषद्’ का सदस्य गंगलाल श्रेष्ठलाई राणा शासकहरुले शोभा भगवतीमा झुण्ड्याएर फासी दिए । यसले परिवतर्नकारी युवा विद्यार्थीहरुलाई राणा शासकहरु प्रति थप आक्रोसित बनायो । वि. सं. २००१ सालमा भारतको कलकत्तामा नेपाली विद्यार्थीहरुले ‘हिमाञ्चल विद्यार्थी संघ’ गठन गरे । राणाहरुको चरम दमनकारी नीतिले राणा शासनको अन्त्य गर्नुपर्ने महशुस सबैले गरेका थिए । त्यहीबेला २००४ साल असार १ गते नेपालमा ‘जयतु संस्कृतम्’नामको पहिलो संगठित विद्यार्थी आन्दोलनको सुरुवात भयो ।
वि.सं. २००६ साल असार १७ गते भूमिगत रुपमा प्रचण्डराज सिंहको नेतृत्वमा ‘अखिल नेपाल विद्यार्थी फेडेरेसन’ गठन गरियो । २०१७ सालमा राजा महेन्द्रको ‘कू’ पश्चात् अखिल नेपाल विद्यार्थी फेडेरेसन विभिन्न धारमा धुर्विकृत भै विभाजनको अवस्थामा पुग्यो र सोही अनुरुप २०२२ साल जेठ १ गते सुजन (आत्माराम) खरेलको नेतृत्वमा अनेरास्ववियुको स्थापना भयो । यसलाई नेपालको वाम विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहासमा प्रथम आधिकारिक वाम विद्यार्थी संगठनको रुपमा लिइन्छ ।
वि.सं. २०१७ साल पौष १ गते राजा महेन्द्रले ‘कू’ गरिसके पछी राजनीतिक दल र संघसंस्था खोल्न पाउने अधिकार माथिको प्रतिबन्धका विरुद्ध विजय हासिल गरेको ऐतिहासिक दिन र उपत्यका व्यापी विद्यार्थीहरुको एकताको रुपमा दर्ज भएको दिनको सम्झनामा प्रत्येक वर्ष जेष्ठ १ गते एकता तथा विजय दिवसको रुपमा मनाउने गरिन्छ।
२०४६ को आन्दोलन पछि देशमा पञ्चायतको समाप्तिको निमित्त बहुदलीय व्यवस्था र प्रजातन्त्र प्राप्तिको आन्दोलनको अगुवाइमा विद्यार्थी संगठनहरुको भुमिका मै व्यवस्थित र मूर्त आन्दोलनको परिणाम स्वरुप राजा र दलहरुको सहभागीतामा बहुदल र प्रजातन्त्रको लागी ढाेका खोल्न सफल भयो। बिद्रोह र आन्दोलनको परिणामलाई संस्थागत गर्दै नेपाली राजनीति अघि बढ्ने क्रममा रहस्यमय घटनाको रुपमा २०५८ साल जेष्ठ १८ गते दरबार हत्याकाण्ड भै राजा बिरेन्द्र को वश नाश हुन पुग्यो ।
तत्पश्चात् नेपालको राजकीय सत्ताको शासन कर्ता राजा ज्ञानेन्द्रले नेपाली राजनीतिक आन्दोलनबाट प्राप्त परिवर्तनहरुलाई कुल्चदै दलहरु माथीको निषेध गर्दै जहानिया शासनको परिकल्पना अनुरुप शासन व्यवस्था आफ्नो अधीनमा केन्द्रीकृत गरे।
निरंकुश कदमको विरुद्ध दलहरू आन्दोलनको मोर्चा कसिलो बनाउन नसकिरहेको अवस्थामा विद्यार्थी संगठनहरु जहानिया राजतन्त्रको विरुद्धमा आन्दोलन गर्दै लोकतन्त्र र गणतन्त्रको नारा लगाउदै सडक तताउदै शिरमा कफन कसरे परिवर्तनको बिगुल फुक्दै आन्दोलनमा होमिए। परिणाम स्वरुप नेपालका राजनीतिक दललाई लोकतान्त्रिक गणतन्त्र स्थापनाको एजेन्डामा अधि बढ्न बाध्य पारे र संस्थागत र एकीकृत जन आन्दोलनको बलमा जहानिया शाहबंशको निरंकुश शासन व्यवस्थालाई ढाल्दै नेपालमा लोकतान्त्रिक गणतन्त्रबादी व्यवस्थाको स्थापना गर्न सफल भए ।
निरंकुश व्यवस्थाको परिवर्तन संगै लोकतान्त्रिक गणतान्त्रिक संविधान अनुरुप देश अघि बढेको अवस्थामा संविधान बाटै विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहासलाई संस्थागत गर्दै विद्यार्थी हक अधिकारको सुनिश्चिता, पारदर्शी, वैज्ञानिक तथा प्रबिधि मैत्री शैक्षिक वातावरण, समुन्नत र सुदृढ विश्वविद्यालयको स्थापना र संचालन , निशुल्क उच्च शिक्षामा समान पहुँचको सहभागीता र उपलब्धताहरुको ग्यारेन्टी गर्दै नेपाली विद्यार्थी आन्दोलन अघि बढ्न जरुरी थियो ।
तर नेपाली विद्यार्थी आन्दोलनको दुर्भाग्य स्वरुप इतिहासमा व्यवस्था परिवर्तनको लागी अग्रणि भुमिकाको नेतृत्व गरेको विद्यार्थी आन्दोलनले व्यवस्था परिवर्तन पश्चात् आफ्नो गर्विलो विरासतको आन्दोलनलाई खस्काएको भान भएको छ।
आज प्रत्येक वर्ष लाखौं विद्यार्थी गुणस्तरीय शिक्षाको नाममा विदेशी रहेका छ्न् । शिक्षामा दुई किसिमको धार निर्माण गर्दै सामुदायिक र निजि विद्यालयको बिचमा खाडल निर्माण गरि शिक्षालाई व्यवसायिकरण गर्दै शैक्षिक माफियाको चङुलमा नेपालको शिक्षा पद्दती र राज्य सत्ता रहेको प्रष्ट देख्न सकिन्छ।
राज्यको उदासिनता, फितलो प्रशाशनिक व्यवस्था र जन उत्तरदायित्व राजनीति नेतृत्वको अभावमा शैक्षिक माफियाको चाहाना अनुरुप सामुदायिक विद्यालयको तल्लो तहदेखि उच्च शिक्षा सम्मको नतिजा खस्किदो रहेको छ।
विश्वविद्यालयहरुको शैक्षिक गुणस्तर, कार्यक्रम र नतिजा विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न नसक्ने किसिमको रहेको छ। परिक्षा भएको वषाै सम्म पनि नतिजा निकाल्न नसक्ने शैक्षिक क्यालेन्डर अनुरुप कार्यक्रम संचालन गर्न नसक्ने समयाक्रम अनुरुपको शैक्षिक कार्यक्रम लागु गर्ने नसक्ने र राजनीतिक भागबन्डा खिचातानी र स्वार्थमा विश्वविद्यालयहरु धराशायी हुँदै गर्दा विश्व समाजमा नेपाली विश्वविद्यालयहरु कमजोर अवस्थामा रहेकाछ्न ।
आज शैक्षित बेरोजगरिको आकडा हेर्ने हो भने डर लाग्दो अवस्थामा रहेको छ। नेपाली शैक्षिक कार्यक्रम र पाठ्यक्रमको अवधारणाहरु बेरोजगारीको प्रमाणपत्रको भारी बोकाउने किसिमको मात्र भएको भान भएको छ।
आजको विश्व समुदायको विकासमा अभुतपुर्व विकास भैरहेकोछ। वैज्ञानिक, व्यवहारिक, प्रबिधिमैत्री र जिविकोपार्जन मुखी शिक्षा नेपालको सन्दर्भमा अत्यावश्यक भैसकेको छ। अाँखै अघिको चरम बेथिति, भ्रष्टाचार र राजनीतिक गन्जगोल देखी रहदा पनि हिजोको गर्बिलो विरासत बोकेको बिद्यार्थी आन्दोलन र विद्यार्थी संगठन मुख दर्सक बनेर बस्नुले विद्यार्थी आन्दोलनको इतिहासलाई नै गिज्यायको आभास गर्न सकिन्छ!
हिजो दलहरु र नेतृत्वहरु ले बाटो बिराइ रहदा खबरदारी गर्दै आन्दोलनको बाटोमा दलहरुलाई डाेर्याएर आजको व्यवस्था सम्म ल्याउन अग्रणि भुमिका खेल्ने विद्यार्थी संगठन र विद्यार्थी आन्दोलन किन खस्किदो अबस्थामा रहेको छ गम्भीर समिक्षा हुन जरुरी छ।
चुनौतीपूर्ण राजनीतिक अवस्था,निरंकुश व्यवस्था र नेतृत्वको विरुद्ध कफन बाधेर विगुल फुक्ने विद्यार्थी संगठनहरु आज सहज र अधिकार प्राप्त व्यवस्था भित्र रहेर बेथिति र कुरितीको विरुद्ध किन मलिन हुदैछ्न ??समिक्षा गर्ने कि नगर्ने ??? हिजोको गर्विलो विरासतलाई संस्थागत गर्दै विद्यार्थी आन्दोलनलाई अझै बुलन्द गर्ने कि नगर्ने ??
आज हिजोको विद्यार्थी आन्दोलन कै अगुवाकर्ताहरु नेपाली राजनीतिको केन्द्र बिन्दुमा बसेर शासन सत्ता चलाउदै गर्दा समग्र शिक्षा प्रणाली र शिक्षालयमा भएको बेथितिको विरुद्ध खबरदारी गर्ने सक्ने कि नसक्ने ??
राजनीतिक व्यवस्था परिवर्तन पश्चात् जनभावना अनुरुप जनतामुखी शासन संचालन हुनुपर्ने अवस्थामा नेतृत्वकर्ताहरु भ्रष्टाचार, नाताबाद, अवसरवाद र माफियाहरुको चङुलमा फसेर आफै नयाँ निरंकुश शासनको अभ्यास गरेको जन अनुभुती भैरहदा पनि विद्यार्थी संगठनहरु सजक हुँदै एकता बद्ध भै आवाज नउठाउने हो भने आज व्यवस्था माथि नै खतरा हुने अवस्थाको परिस्थिति सिर्जना भएको छ ।
आज परिवर्तनकारी दलहरु आफैले शासन व्यवस्था संचालन गरिरहदा जनभावना अनुरुप कार्यशैली नहुनाले नेपाली राजनैतिक दलहरु प्रती नै जन मानसमा नकारात्मक धारणको विजारोपण भएको छ।
प्रमाण स्वरुप हालैको निर्वाचनमा उदायका वैकल्पिक शक्तिहरुलाई लिन सकिन्छ । आजको दिनमा सृजित समस्याहरुलाई सुव्यवस्थित तवरले समयमै हल नगर्ने हो भने हिजोको आन्दोलन र गौरव पुर्ण इतिहासले धिक्कार्ने छ।
हिजोको बलिदानी कष्ट पूर्ण आन्दोलनको उपलब्धिहरु क्रमशः गुम्ने निश्चिति छ। तत्तनुरुप इतिहासकै आन्दोलनहरुबाट सिकेर परिवर्तनलाई संस्थागत गर्दै आजको वेथिति, विकृती र कुरितीको विरुद्धमा शशक्त एकीकृत तवरले आवज बुलन्द गर्दै निशुल्क रुपमा सम्पूर्ण जनताको पहुँच पुग्ने गरि वैज्ञानिक, जनवादी, उत्पादन मुखी, निर्वाहमुखी र विश्व बजारमा प्रतिस्पर्धा गर्न सक्ने खालको शिक्षा नितिको निर्माण गर्दै अनिवार्य कार्यन्वयनको वातावरण बनाउन खवरदारी गर्न अब ढिला गर्ने छुट नेपाली विद्यार्थी संगठनलाई छैन।
-लेखक कार्की अनेरास्ववियु बागमती प्रदेश कमिटी सदस्य हुनुहुन्छ ।
