-डा.जानुका न्यौपाने
आश अझै माथि छ, हार्नेहरुको इतिहास लेख्न बाँकी छ । अहिलेसम्मको इतिहास हेर्दा जित्नेहरुको मात्र लेखिएको पाइयो हार्नेहरुको इतिहास पढ्न कमै पाइन्छ । सन्दर्भ प्रजातन्त्र दिवस वि.सं.२००७ फागुन ७ गते राणा शासनको अन्त्य गरी प्रजातन्त्रको घोषणा भएको दिनको सम्झनामा जितस्वरुप फागुन ७ गतेलाई प्रजातन्त्र दिवसको रुपमा मनाउँदै आएको पाइन्छ । यो र यस्ता दिवस मनाउनु भनेको किन व्यवस्था परिवर्तन भइरहेको छ र परिवर्तन पछि प्राप्त उपलब्धी के के हुन भनि केलाउनु हो । त्योबेलादेखि योबेलासम्म आउँदा राज्य कसरी सञ्चालन भइरहेको छ भनेर ध्यान दिनुपर्ने दिनको रुपमा पनि लिन सकिन्छ । प्रजातन्त्र दिवसलाई । हुन त नागरिक तहमा पुस्तौंपुस्तामा त्यो दिनको अर्थ मनभित्र गढ्न सकेको देखिँदैन किन ? भनेर विश्लेषण गर्नुपर्ने दिनको रुपमा मनाउनु पर्ने देखिन्छ । बरु के कारण मानिसहरुलाई यो र यस्ता दिवसहरुले जोेड्न सकिरहेको छैन त्यसको कारणको समीक्षा गर्नुपर्ने आवश्यकता छ ।
हरेक व्यवस्था परिवर्तनले सर्वसाधारण नेपाली नागरिकको जीवनमा जुन ढङ्गको बदलाव ल्याउनु पथ्र्यो त्यो हुन नसक्दा, व्यवस्था परिवर्तन भएपनि उत्साहका रुपमा लिन सकेको पाइन्न । ती मानिसहरु कसैलाई आर्थिक अवस्था र आर्थिक समस्याले पिरोलेको छ त कसैलाई शिक्षा र स्वास्थ्य सम्बन्धी, कसैलाई राजनीतिक र सामािजक समस्या समाधान भइदिए हुन्थ्यो भन्ने लाग्दोरहेछ । अनि कसैलाई स्वदेशमै रहेर आफ्नो परिवारसँगै बसेर रोजगारीको व्यवस्था भइदिए हुन्थ्यो भन्ने चासो छ । प्रजातन्त्र दिवसको सन्दर्भमा सामाजिक सञ्जालमा विभिन्न असन्तुष्टी पोखेको पनि देखिएयो ।
त्यसैले मैले यही प्रजातन्त्र दिवसको सनदर्भमा राज्य सञ्चालनको मूलप्रवाहमा फन्को मारिरहने राजनीतिक दलका बरिष्ठ नेताहरुलाई एक सर्वसाधारण भुईंमान्छेको तर्फबाट खुल्ला पत्र लेखेें । यो भुईंमान्छेले खाली एउटा खुल्ला पत्र लेख्ने जमर्को गरेको हो कि ग्रामीण दुरदराजमा बसोबास गर्ने महिलाहरुको बुझाई हो यो भनेर । हामीले उठाइएको आवाज जीवन्त हुन्छ जुन वर्तमानका महिलाहरुको जीवनसँग मेल खान्छ । यो पत्र पनि नेपालको ग्रामीण भेगको दुरदराजमा बस्ने महान महिलाहरुको नियति र भोगाइकै अनुभूति हो । यहाँ कसैको व्यक्तिगत जीवनको बारेमा उठान गर्ने उद्देश्य राखिएको छैन । खाली आजभोली जुर्रमुराएका राजनीतिक दलहरु र उनीहरुले दिउँसै लाइट बालेर खोज्दा पनि नेतृत्वमा आउन नसकेका महिलाहरु, नियतिले त्यस्तो अवस्थामा पु¥याइएका समग्र महिलाहरुको जीवनको जीवन्तता बारे लेखिएको खुल्ला पत्र हो यो ।
एकातिर कयौँ असफलतै असफलताको ओच्छ्यानमा मस्त निदाइरहेका राजनीतिक दलहरु र हाम्रो राज्य व्यवस्था र अर्कोतिर दिनदिनै दीनहीन बन्दै गएको आम महिलाहरुको अवस्था, त्यसैको भोगाईको प्रतिविम्ब हो यो पत्र । राजनीतिक दलहरुले वेवास्ता गरेका अर्धचेत र अचेत महिलाहरुको आवाज हो यो । कोही घरेलु हिंसाको सिकार भएर वेपत्ता त कोही हिंसाग्रस्त भएर पनि उनीहरुको निगाहले अहिलेसम्म अर्धमरो भएर बाँचिरहेकै अवस्था विद्यमान छ ।
कृषि श्रमिक गरिबीको जर्जरतामा उनीएका सयौं महिला अनि किशोरीहरु, बलात्कृत महिला अनि किशोरीकोे रुपमा समाचार बनिरहेका छन् आज पनि । हिजो पनि मारिन्थ्यो, बलात्कार गरिन्थ्यो, आज पनि बलात्कृत भएका छन्, मारिएका मारिएकै छन् र भोलि पनि महिलाहरु बलि चढाइने पक्का छ । यही अवस्था कायम रहिरहेमा । चिसो चुलोमा कसौंडी तताउन जीवनका कयौं आरोह अवरोह पार गर्नैे पर्ने विवशता छ महिलासँग । महिलालाई आर्थिक रुपमा परनिर्भर, सामाजिक रुपमा पछाडि पारिएका र आर्थिक, सामाजिक अनि राजनीतिक रुपमा समावेशी नेतृत्व गराउन नसकेर नेतृत्व क्षमता विहिन असक्षम बनाइएर बाँच्न विवश गराइएको छ । हिजो एउटा, दुईटा राजनीतिक दलहरु मात्रै हुँदा पनि आफ्नो देशको इज्जतका लागि महिलाहरु संगठीत र आन्दोलित भए, पुरुषहरु त्यतैकतै हराए । अहिले थुप्रै राजनीतिक दलहरु गठन भए तर महिलाहरु एक्लिन र कमजोर आँकलन गरिएर बस्न विवश बनाइए । जीवन खोज्न चढिएका महिलाहरुका ती आरोह अवरोहहरु अहिले मृततुल्य भए । के तपाईंहरुको ध्यान त्यतातर्फ तानिएको छ त ?
लाचार राजनीतिक दलका महिलाहरु पद र प्रतिष्ठा पैसामा लिलाम गरिन विवश हुनुपरेको छ । उता औंला उठाएर पार्टीको अधिवेशनमा पद भोगमा भ्वाङ पर्ने डरले थुर थुर नेताहरुले महिलाहरुलाई दशैंको भेडा झैं मूल्य गरेर काँडाघारीमा हिडाइरहेका र हिडिरहेकै अवस्था छ । अर्धचेत र अचेत ठानीएका महिलाहरुलाई सक्षम बनाउने कुनै पनि काम होइन देखावटी समावेशी र समानुपातिकको नारा दिएर सर्वसाधारण महिला अर्थात् यहाँंहरुले ठान्नु भएका भुईंमान्छेहरुलाई मूर्ख बनाइरहिएको छ । अनि सदैव अर्धचेत र अचेत भएर घरको चौघेरामै हराइरहन अभिषप्त बनाइको छ भने सचेत र सशक्तिकरण भएका सशक्त महिलाहरु विभिन्न वहानामा किनबेचको व्यवहारमा फस्न बाध्य बनाइएको छ ।
यति धेरै ठूलो परिवर्तनका लागि महिलाहरुले सामूहिक योगदान गरेकाछन् । तर, प्रत्येक परिवर्तनपछि केही सय महिला र हजार पुरुषहरुको मात्रै अवस्था परिवर्तन भयो । अरु समग्र महिलाहरुको अवस्था ज्यूँका त्यूँ वा त्यो भन्दा पनि तल झरिरहेको छ । हरेक पटक अर्धचेत र अचेत बन्न बाध्य बनाइन्छ यहाँ । त्यस्ता महिलाहरुको तहसम्म हाम्रो मेहनतको परिवर्तन पुग्दै पुगेन । व्यवस्था परिवर्तनको स्वाद त्यतिबेला तिख्खर र चोपिलो हुन्थ्यो जतिबेला पीँधका भुईंमान्छेको अर्थात् समग्र महिलाहरुको दैनिक जीवनशैलीमा सकारात्मक रुपमा र नेतृत्व तहमा गुणात्मक परिवर्तन भएको होस् । तर, त्यसको आभाष जताततै मलीन मात्रै देखिन्छ । नीति त परिवर्तन भयो, नियति उस्तै रह्यो । शासन व्यवस्था, राजनीतिक दलका नेता र नेतृत्व, पात्र फेरिए तर प्रवृत्ति उस्तै रह्यो । के यसमा यहाँहरुले संवेदनशील भएर सोच्न, पुर्नविचार गर्न सक्नु भएको छ ? कि आवश्यक नै होइन जस्तो लाग्छ ?
र, अर्धचेत र अचेत बनाइएका महिलाहरु राणाकलीन शासन प्रणालीमै खोलामा फालिए । पञ्चायतमा पनि उसै गरी पछारिए । प्रजातन्त्रदेखि लोकतान्त्रिक गणतन्त्रसम्म आइपुग्दा पनि हाम्रो नियति फेरिएन । र, अहिले फेरि घरघरमै हराएका छौं । प्रजातन्त्र, गणतन्त्र र समाजवादका गीत गाउँदैमा, दिवस मनाउँदैमा र शुभकामना दिंदैमा घरघरमा घरेलु हिंसा सहेर, अर्धचेत र अचेत बनाइएका महिलाहरुको नियति त बदलिँदै नबदलिने पक्का छ । यी र यस्ता शब्दावली हुन जसको अर्थको गुण कार्यान्वयनमा मात्रै मनमोहक हुन्छ । अर्धचेत र अचेत पारिएका महिलाहरुले समयमै राजनीतिक दलका र राज्यका हरेक स्थानमा समान र अर्थपूर्ण सहभागिता जनाउन नपाउने सुनिश्चित गरिंदै लगिएको छ । राजनीतिको मूलप्रवाहमा रहेका राजनीतिक दलका बरिष्ठ नेताहरुलाई भुईंमान्छेको खुल्ला पत्र हो यो । हरेक समस्याको सकारात्मक तहबाट समाधान गर्न तयार हुनु आवश्यक छ र सामाजिक समावेशीकरण तथा लैंगिक समानताको लागि संवैधानिक प्रावधान र अन्तर्राष्ट्रिय सन्धीमा हस्ताक्षर गरे बमोजिमका कानुनहरु अक्षरशः पालना गरिनु महत्वपूर्ण सवाल हो । यो प्रजातन्त्र दिवसको अवसरमा भन्ने सन्देश हो महिलाहरुको ।
यो यहाँहरुलाई थाहा नै नभएको अर्ति उपदेश लेखिएको होइन, यो त मात्र भुईंमान्छेहरुले वास्तविक जीवनमा गरेको वर्तमानको अनुभूति हो । त्यसैले भुईंमान्छेको यो खुल्ला पत्र यहाँहरु समक्ष पुग्छ पुग्दैन, अध्ययन गरिन्छ वा गरिन्न जेसुकै होस् महशुस गरेर भोगेका भोगाई अभिव्यक्त गरिएको हो यो २१ औं शताब्दीमा आएर । सबैमा सकारात्मक सोच, बिचारको प्रवाह होस् ७२ औं प्रजातन्त्र दिवसको सबैमा शुभकामना ।
