वि.सं. २०७२ सालको भूइँचालोले हामीलाई नराम्रोसँग पिरल्यो । हजारौँ मानवजातिको क्षति, ठुलो संख्यामा जनधनको क्षति भयो । हजारौँ घरपालुवा जनवार र वन्यजन्तुहरु भूइँचालोले निल्यो । हामीलाई बेला–बेलाका कम्पनहरुले उत्पात मच्याए । बेला–बेलामा रेडियो टेलिभिजनको समाचारले अर्धचेत बनाउने गरी हाम्रो धरोहर, सम्पदाहरु नराम्रोसँग भत्कीएका थिए । हामीले कयौँ दिन तरकारी फर्म, त्रिपाल, चौरमा आफन्तका वियोगका रातहरु बितायौँ । प्रकृतिले विध्वंशकारी रुपधारण गरेर हाम्रो सम्पदा, आफन्तहरु, धनजन गुमाउँदा मरणासन्न नहुने कुरै भएन । लाग्थ्यो पिडामा रुमल्लिएर बसेर के गर्नु, बाँच्नुमा नि पिडा छ नि, नबाची हुन्न क्यारे, रुनुको व्यथा थियो, रोएर के फाइदा ? बाँच्नेले नि पिडा र आफन्तको बियोग पाए ।
भूइँचालोको पिडा वर्णन गर्न सकिने अवस्थाको थिएन । यो पिडालाइ हामीले सह्यौँ, एकले अर्को लाई सहयोग, सद्भाव र हौसला प्रदान गर्दै संकट विस्तारै टर्दै गयो । हामीले सोचेका थियौँ हाम्रो अर्थतन्त्र पुरै डामाडोल हुने होला । हाम्रो रोजगारी गुम्ने होला । हाम्रो कृषि, पर्यटन, शिक्षा, खेलकुद क्षेत्र धरासायी हुने होलान् । तर समय अनुसार विस्तारै आपत टर्दै गयो । हामीले सोचेजस्तो संकट उत्पन्न भएन । देशको अर्थतन्त्र, रोजगारी, कृषि, पर्यटन, शिक्षा, खेलकुदले विस्तारै बाटो तय गर्दै गए । हाम्रा सम्पदाहरु विस्तारै बन्दै गए, बन्नेक्रममा छन्, हाम्रा हृदयका चोटहरु विस्तारै भरिदैँ गए । हाम्रो आत्मविश्वास र धैर्यता निक्कै बलियो थियो । संकट केबल क्षणिक थियो र त टरेर गयो ।
देश भूइँचालोको क्षति टार्दै विस्तारै तङ्ग्रिदै थियो, हामी एकजुट भएर अगाडि बढीरहेका थियौँ, राजनैतिक दलहरु एकैठाउँमा उभिएका थिए । फलस्वरुप देशले नयाँ संविधान पायो । हामीले खुशीको होली र दिपावली मनाउँन नपाउँदै हामीमाथि ठूलो ब्रजपात भयो । विभिन्न राजनैतिक लाञ्छनामा दक्षिणि छिमेकी राष्ट्रबाट अघोषित रुपमा नाकाबन्दी लगाइयो । हाम्रो चुलोमा ग्याँस बल्न मुस्किल थियो, सडकहरुमा इन्धनको अभावमा जोर/बिजोरचल्ने यातायातहरुले आभास गराउँथ्यो । कालाबजारीले आकाश चुमेको लाग्थ्यो, लोडसेडिङ्कको प्रभाव मेटिएको थिएन, तर पनि हामीमा नाकाबन्दीलाई सहने शक्ति र साहस जुटेको थियो । यसको ज्वलन्त उदाहरण हामी सँग राष्ट्र र राष्ट्रियता माथि गौरव थियो र त नाकाबन्दीसँग एकजुट भएर लड्यौँ । फलस्वरुप हामीले जित्यौँ र विस्तारै समय सामान्य बन्दै गयो । हामीले यसवाट सिकेको कुरा संकट, महामारीसँग जुध्ने अस्त्र भनेको आत्मविश्वास र धैर्यता नै हो, यो विस्तारै समयको गतिसँगै टर्दै जाने रहेछ ।
चीनको वुहान शहरबाट बिजारोपण भएको कोरोना भाइरस (कोभिड–१९) ले विश्वका २०० भन्दा बढी देशहरुमा आज महामारीको रुपमा फैलिरहेको छ । विश्वका अधिकांश देशहरु यस महामारीसँग जुध्न चीनको लकडाउन पद्धतिलाई अवलम्बन गरिरहेका छन् । नेपालले पनि लकडाउन पद्धतिलाई पछ्याउनु स्वाभाविक हो । यसो भनिरँहदा चीन्ताका कयौँ विषयवस्तुहरु हामीसँग जोडिका छन् । दैनिक ज्याला मजदुर गरेर खाने मजदुर मारमा पर्दै गएका, विद्यार्थी भाइबहिनीहरु आफन्तहरुबाट टाढाको बसाइले खाद्यान्न संकट झेल्दै गरेका समाचारले हामीलाई बिझाई रहेको छ । विभिन्न सामाजिक संस्थाहरु, दातृनिकायहरु, केही सामाजिक अभियन्ताहरुले दैनिक मजदुरी गर्ने, डेरा लिएर बसेका विद्यार्थी भाइबहिनीहरुलाई खाद्यसंकटमा राहत वितरण गरेर साथ दिइरहेका कुरालाई हामीलाई सकारात्मक सोच र हौसला प्रदान गरिरहेको छ ।
तर यसो भनिरहँदा सस्तो लोकप्रियताका लागि यो विपदमा सहयोगको नाममा केही खाद्यान्न, केही पैसा दिएर सामाजिक सञ्जालमा तस्बिर सहित गरिब, मजदुर तथा विद्यार्थी भाइबहिनीको स्थिति चित्रण गर्नु, राहतको नाममा गरिएको अपमान हो । तथापि संकट, महामारीले मजदुर काममा जान पाएका छैनन्, विद्यार्थीभाइबहिनीहरु लकडाउनको अवस्थाले आफन्तसँग टाढिएर बस्नुपर्ने वाध्यताले राहत लिनुपर्ने अवस्था बनिरहेको छ । त्यसैले सहयोग गर्दा निस्वार्थः भावना एवम् मानवियताको हिसाबले गरौँ र कसैको आत्मसम्मानमा आँच नपुगोस् ।
हामीलाई लकडाउनको अवधिमा वसिरहदा विभिन्न चीनताको विषयले गाँजिरहेको छ । हाम्रो अर्थतन्त्र पुरै डामाडोल हुने होला, हाम्रो रोजगारी गुम्ने होलान्, भोकमरीले पिराल्ने होला, वैदेशिक रोजगारीमा गएका श्रमिक घर फर्किने होलान् भन्ने कुराहरुले छरछिमेक तथा सामाजिक सञ्जालमा साथीहरुसँग, आफन्तहरुसँगका गफहरुले आज राम्रो स्थान लिइरहेको छ । तर हामीले भुल्नु नहुने कुरा नेपाल कृषि प्रधान देश हो, हामीले उल्लेख्य रुपमा औद्योगिक क्रान्ति गर्न सकेका छैनौँ । हामी सँग उद्योग धन्दा र कलकारखाना सामान्य रुपमा सञ्चालित छन् । हाम्रो देशमा सामान्य फ्याक्ट्री, ट्रेडिङ्ग कम्पनीहरु र केही मात्रामा वैदेशिक लगानीमा सञ्चालित मल्टीनेश्नल कम्पनीहरु सञ्चालनमा छन् । यिनै कम्पनीहरुमा रोजगारीमा हामी आवद्ध छौँ । त्यसैले हामीले सोचेजस्तो अर्थतन्त्र तहसनहस हुने अवस्था छैन् । हाम्रो रोजगारी पनि भोलिका दिनमा हामीसँग भएका उद्योग, फ्याट्री,कलकारखाना सञ्चालनमा आउने वित्तिकै गुम्ने अवस्था छैन ।
हामीले कल्पना गरे जस्तो भोकमरीले पनि पिरोल्ने तथा वैदेशिक श्रमिक घर फर्किने र रोजगारीमा भौतारिने त्रास पनि उत्पन्न हुँदैन किनकि विस्तारै गाउँ फर्किने अभियान सञ्चालन हुने छन् र गाउँमा भएका खेतबारीलाई आधुनिक तरिकाले खेति सञ्चालन गर्दै कृषिमा लगानी बढ्ने तथा केही मात्रामा यस क्षेत्रमा रोजगारी प्राप्त हुने अवसर सिर्जना हुन्छ । साथै शैक्षिक क्षेत्रमा प्रभाव पर्ने हो कि भन्ने चीनता लिनुपर्ने अवस्था छैन किनकी यस सन्दर्भमा शैक्षिक वर्षमा प्रभाव नपर्ने गरी त्यससम्बन्धी सरोकार राख्ने पक्ष छलफल तथा कार्ययोजना बनाउन व्यस्त छ र जिम्मेवारी पनि निभाउनेनै छ ।
हामीले सोचे जस्तो पर्यटन वर्ष तथा पर्यटन व्यवसायीलाई प्रभाव पर्ला कि भन्ने कुराको चिन्ता पनि नगरे हुन्छ । आज स्थगित भएको पर्यटन वर्ष भोलि अवस्था सामान्य हुने बित्तिकै नयाँ पर्यटन वर्ष घोषित हुने छ र अवस्था पहिलेकै अवस्थामा फर्किनेछ र अवस्था सामान्य नै बन्ने छ । त्यसैले हामीलाई अतितका विभिन्न विपद् तथा संकट नाकाबन्दी, बाढी पहिरोले सिकाएका विपद् व्यवस्थापनका पक्षहरुलाई ध्यान दिन जरुरी छ, जसमा सकारात्मक र धीरताका परीक्षाहरु छन् जुन क्षणिक छन् । आत्तिनुभन्दा वुद्धिमत्तापूर्वक सावधानी अपनाउँदै फुर्सदको समयलाई बढी भन्दा बढी सदुपयोग गर्नुको विकल्प छैन ।
हामीले यसरी विभिन्न प्राकृतिक र अप्राकृतिक महामारीको दुखाइलाई जितेर अगाडि आएका छौँ, फेरि पनि हामी कोभिड–१९ लाई जित्नका लागि लड्नेछौँ । हामी सतर्कता र चेतनाले यो प्राकृतिक तथा जैविक युद्धसँग लड्ने छौँ । अवश्य पनि यो महामारीलाई जित्नका लागि सकारात्मक सोच र शक्तिको विकास र नकारात्मक अफवाफ नफैँलाइ जनमानसमा सकारात्मक सोच्ने शक्तिको बिजारोपण गरेर महामारीलाई जित्ने छौँ । जीउ रहे धन खानु भन्छन्, त्यसैले यो महामारीमा भोली के होला भन्दा पनि आज सावधानी अपनाउनु नै बुद्धिमता हुन सक्दछ । यसैले यो संकटको घडीमा नकारात्मक हल्ला र सस्तो लोकप्रियताको पछि नलागौँ । सकारात्मक वनौँ, सकारात्मक सोचौँ, सुरक्षित र संवेदनशील बनौँ । संकट तथा महामारी भनेको क्षणिक हो, पक्कै पनि मडारिएको विपत्तिलाई समाधानको किरणले जित्ने छ, अवस्था सामान्य हुनेछ र हामी सामान्य जीवनस्तरमा पहिलेकै अवस्थामा फर्किने छौँ ।
– लेखक अर्थशास्त्र र कानूनका विद्यार्थी हुन् ।
