सरकारी सेवामा प्रवेश गर्दाको मेरो अनुभव, संघर्ष र भोगाई !

- दान बहादुर सुनार (जीवनी)

म कक्षा आठमा पढ्दै गर्दा एकजना सरले तपाई पढ्नमा राम्रो हुनुहुन्छ, उमेर पुग्ने वित्तिक्कै लोकसेवामा ट्राइ गर्नुहोला भन्नुभयो । सो दिन देखि नै मैले लोकसेवाप्रति चासो लिइसकेको थिए ।कक्षा ९ मा भर्ना हुँदा ऐच्छिक विषयको रुपमा गणित र अर्थशास्त्र मध्ये एउटा विषय रोज्नु पर्दथ्यो । गणितमा सबैभन्दा बढी नम्बर आउने भएकाले मैले ऐच्छिक विषयको रुपमा गणित विषय रोजे । गाउँघरकै सरकारी विद्यालयमा कक्षा १० को पढाई गरेतापनि त्यतिबेला एस एलसी बोर्ड परीक्षा दिन महेन्द्रनगर जानु पर्थ्यो । एकजना दाई नाता पर्ने महेन्द्रनगरमा डेरा गरी बस्ने भएकाले उहाँसँगै बसेर मैले एसएलसीको परीक्षा दिए । नतिजा आउन ३/४ महिना लाग्थ्यो। खाली समयमा गाउँघर तिर गाई भैसी चराउन जानुपर्थ्यो । लोकसेवा पास गर्नलाई GK अर्थात सामान्य ज्ञानमा पोख्त हुनुपर्दछ भन्ने सुनेको हुनाले मैले गोठाला जाँदा दैनिक जसो GK किताब लगेर जान्थे । अरु साथीहरु खेलिरहेका हुन्थे तर म पढाईमै व्यस्त भइराख्थे । 

तीन महिना पछि एस एल सी नतिजा आयो । मनमा ढुकढुक भयो, परीक्षा राम्रै गएपनि रिजल्ट भन्ने वित्तिकै जसलाई नि अलि अलि डर त लाग्ने नै गर्छ ।  उतिवेला एस एल सी परीक्षालाई फलामे ढोका भनेर भनिन्थ्यो । हुनपनि कक्षा ९ र १० दुवै विषयबाट प्रश्च सोधिने भएकाले १७/१८ वटा किताब पढेर परीक्षा दिनु पर्दथ्यो । परीक्षा ठिकै गएको थियो, सोचेको जति धेरै राम्रो पनि गएको थिएन । नतिजा खुलेको सुनेर मनमा डर लागिरहेको थियो, कतै फेल पो भइहाले कि भन्ने पनि लाग्दथ्यो । अहिलेको जस्तो इन्टरनेट र मोवाइलबाट नतिजा हेर्न नमिल्ने, गोरखापत्रमा मात्र नतिजा हेर्न सकिने भएकाले एस एल सीको नतिजा हेर्नको लागि २ दिन कुर्नु पर्यो । म गोठालाबाट साँझ घरमा पुग्दा काकाले कतैबाट सुन्नु भएको रहेछ कि मैले एस एल सी दिएको विद्यालयबाट परीक्षा दिने ९० जना मध्ये ३ जना मात्रै पास भएका छन् अरु सबै फेल भएछन् । मलाई झन डर लाग्यो अब पास भएका ३ जनामा परिन्छ कि परिदैन भन्ने चिन्ता थपियो । अर्को दिन बिहानै नतिजा थाहा पाउन विद्यालयमा गएर सरहरुलाई भेट्दा हेड सरले बधाई दिनुभयो र बधाईका साथै खल्तीबाट निकालेर भारु १००।– दिनुभयो र भन्नु भयो ल यो पैसाई मिठाई किनेर बाँड्नु । तपाई पास हुनुभएको छ, त्यो पनि फस्ट डिभिजनमा । 

मलाई धेरै खुशी लाग्यो, अब त जीवनमा केही गर्न सकिन्छ भन्ने आशा पनि पलायो । त्यति बेला सरकारी विद्यालयबाट एसएलसीमा प्रथम श्रेणीमा पास गर्नेलाई अलि राम्रै दृष्टिकोणले हेरिन्थ्यो । समग्र नतिजामा म उक्त बर्ष विद्यालय प्रथम भएको रहेछु । अगामी उच्च शिक्षाको पढाईको लागि कता पढ्ने भन्ने कुरा म र मेरो परीवारको चासोको विषय बन्यो ।गाउँमा ११/१२ पढाईको लागि विद्यालय त थियो । तर सरहरुले मेरो पढाईको स्तर देखेर सदरमुकाम तिर केही राम्रो विषय पढ्न सुझाव दिए । अधिकांश सरहरुले गणित राम्रो भएकाले प्लस टु मा साइन्स विषय पढ्न सुझाव दिए । साइन्स पढ्न अलि बढी पैसा लाग्ने तर मेरो घरको स्थिति अलि कमजोर नै भएकाले मैले अन्तिममा गणित विषय लिएर आइ एड भर्ना गर्ने निर्णय गरे । महेन्द्रनगर स्थित जनज्योति कलेजमा भर्ना भए । घरको आयश्रोत कमजोर भएकाले कोठा भाँडामा लिएर बस्न नसकिने हुँदा क्याम्पसबाट आधा घण्टा भन्दा बढी साइकल यात्राको दुरीमा आफन्तको घरमा बसेर अध्ययन शुरु गरे। 

घरबाट टाढा बसेर पढ्नु परेको र म प्रति घरपरिवारको आशा भरोषा पनि रहेकाले मैले पढाईमा अलि मिहेनत गरेर पढ्न थाले। म सँग नयाँ साइकल किन्न पैसा थिएन । २ बर्षसम्म पुरानै साइकल चलाएर क्याम्पस जान्थे । कडा मिहेनत गरी जेनतेन पैसा बचाई बुवाले मेरो पढाई खर्च धानिरहेको हुँदा म कुनै सुख सुविधा चाहियो भनी घर परिवारलाई आग्रह गर्दैनथे । घरको स्थिति मैले राम्रैसँग बुझेको थिए। मलाई दिइएको पैसाले पढाई खर्च धान्ने प्रयास गर्दथे । कुनै राम्रो लुगा कपडा र मिठो खानेकुराहरु मेरो प्राथमिकतामा परेन । रहर हुँदा हुँदै पनि चाहना लुकाएर बस्ने गर्दथे । पढाई नै पहिलो प्राथमिकतामा पर्ने गर्दथ्यो । घरपरिवारबाट टाढा आइ पढिरहेको र घरिपरिवारले मेरो लागि गरेको दुःख कष्ट तथा माया प्रेमले मलाई पटक पटक घचघच्याउने गर्दथ्यो । केही न केही त गर्नुपर्छ भन्ने मनमा अठोट पलाइराख्थ्यो । कहिले काही राती अबेरसम्म निद्रा नलाग्ने, देश समाज र परिवारको लागि केही गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लगायतका योजनाहरु मनमा खेलाइरहन्थे । 

राष्ट्र सेवा गर्न र जीवनको वृत्ति विकासको लागि निजामती सेवा नै उत्तम पेशा हो भन्न सुनेको थिए। यसका अतिरिक्त कडा मेहनत गर्ने मान्छेले लोकसेवा पास गर्न सक्छ भन्न सुनेको थिए । प्रायः शिक्षकहरुले मलाई लोकसेवा दिन प्रेरित गरिराख्ने, अलि मेहनत गर्ने बानी परेको र भबिष्यमा केही गरेर देखाउनुपर्छ भन्ने सोच पलाएका कारण मेरो लोकसेवा प्रतिको खोज र चिन्तन बढ्न थाल्यो । क्याम्सबाट घर फर्किने क्रममा प्रायः जसो म सरकारी कार्यालयहरुमा डुलिरहन्थे । त्यहाँका बस्तुस्थिति, परिवेश र काम गर्ने शैलीको बारेमा चासो लिइराख्थे । सरकारी कर्मचारीहरुसँग लोकसेवा पास गरेको अनुभव हुने भएकाले म विभिन्न सरकारी कर्मचारीहरुसँग पटक पटक भेटेर उनीहरुका अनुभव सुन्न चाहन्थे । लोकसेवा पास कसरी पास गर्न सकिन्छ? कसरी पढ्नु पर्छ ? कस्ता प्रश्नहरु आउँछन् भन्ने लगायतका प्रश्नहरु सोधिराख्थे । सरकारी कार्यालयमा कर्मचारीहरु बसेर काम गरिरहेको देख्दा मलाई पनि यस्तै बन्न पाए हुन्थ्यो भन्ने लाग्थ्यो । लोकसेवा पास गर्न पाए हुन्थ्यो भन्ने रहरहरु पलाउँथे । क्याम्पसको पढाईसँगै मैले दिनहुँ GK को पढाईलाई पनि निरन्तरता दिईरहे । लोकसेवाको परीक्षा दिन न्युनतम् १८ बर्ष उमेर पुग्नै पर्ने भएकाले कहिले १८ बर्ष पुग्ला र लोकसेवा दिन पाउँला भन्ने रहर र उत्सुक्ता जाग्ने गर्थ्यो । 

क्याम्पसको पढाईको १ बर्ष पुग्न थाल्यो । कक्षा ११ को परीक्षा दिए । उच्चशिक्षा स्तरको पहिलो परीक्षा भएकाले परीक्षाको नतिजा कस्तो आउँला भन्ने चिन्ता र चासो रहने नै भयो । केही महिना पछि रिजल्ट आयो । उतिवेला नतिजा थाहा पाउन ल्यान्डलाईनमा १६०० डायल गर्नुपर्दथ्यो । अलि पर पसलमा गएर ल्याइन्डलाइनमा १६०० डायल गरी सिम्बल नम्बर थिचे । सिम्बल नम्बर गलत थिचिएकोले सरी भन्ने शब्द सुनियो । म झसङ्ग भए, फेल भएकी भन्ने लाग्यो । पुनः एकपटक फेरी डायल गरे बधाई छ भन्यो । म प्रथम श्रेणीमा पास भएको रहेछु ।  मार्कसिट आउँदा म कक्षा प्रथम नै भएको रहेछु । मैले तुरुन्तै घरमा खबर पुरयाए । खै किन किन केही सानो सफलताको कुरापनि उतिबेला तुरुन्तै घरमा खबर गर्न लाग्थ्यो । पढाईमा राम्रै सफलता प्राप्त गर्दै जाँदा मेरो आत्मवल पनि बढ्दै गयो । क्याम्पस स्तरमा हुने विभिन्न प्रतियोगितामा पनि भाग लिँदै गए । यसक्रममा निबन्ध प्रतियोगितामा दोस्रो, हाजिरी जवाफ प्रतियोगितामा प्रथम र कविता प्रतियोगितामा पनि प्रथम नै भए । एकपछि अर्को उपलब्धिहरु प्राप्त हुँदै जाँदा मनोवल पनि बढ्दै गयो । कक्षा १२ को परीक्षा दिए । केही महिनापछि नतिजा आयो ।कक्षा प्रथम नै भएको रहेछु । क्याम्पसको समग्र नतिजामा म क्याम्पस फस्ट भएको रहेछु। अत्यन्तै खुशी भए । गाउँको सरकारी विद्यालयमा माविसम्मको पढाई गरेको विद्यार्थी सदरमुकामको नाम चलेको कलेजमा क्याम्पस प्रथम हुन पाउँदा हर्षको सीमा नै रहेन । घरमा खबर पुरयाए, सबैजना खुशी भए। 

म घरमा जाँदा जहिले नि बुवाले उत्प्रेरणा जगाउने कुरा गर्नुहुन्थ्यो । फलानो पढेर यस्तो भयो, ठुलो पदमा पुग्यो, पढेर ठुलो मान्छे बन्न सक्नुपर्छ भन्ने उत्प्रेरणा जगाउने सफलताका कथाहरु सुनाईराख्नु हुन्थ्यो । मलाई ती कुराहरुले पटक पटक झकझकाई राख्थ्यो । प्रमाणपत्र तहको पढाई सकिएसँगै मलाई जिम्मेवारी बढेको महशुस भयो । अब आफ्नो पढाई खर्च आफ्नै जोहो गर्नुपर्छ । घरपरिवारलाई कति दुःख दिनु भन्ने भयो । म मावि र निमावि तहका विद्यार्थीलाई गणित ट्युसन पढाउन थाले । विहान ६.०० बजे क्याम्पस लाग्ने भएकाले ५.०० बजे नै विद्यार्थीलाई वोलाएर ट्युसन पढाउने गर्दथे । क्याम्पस पढ्दै गर्दा कतै बोर्डिङ्गमा टिचिङ्ग गर्न पाए आफ्नो क्षमता विकास हुने र पढाई खर्च पनि आउँने भएकाले मैलै क्याम्पसबाट झण्डै आधा घण्टाको दुरीमा रहेको बोर्डिङ्ग स्कुलमा रु. १८००।– मासिक तलब लिई टिचिङ्ग गर्न थाले । यसैक्रममा मलाई कम्प्युटर सिक्ने इच्छा पनि जाग्यो । साँझतिर २ घण्टा सिक्नेगरी कम्प्युटर पनि जोइन गरे । यसो गर्दा अब मैले बिहान ४.०० बजे उठ्नु पर्ने ५.०० देखि ६.०० बजेसम्म ट्युसन पढाउनु पर्ने त्यसपछि क्याम्पस पढ्नुपर्ने, क्याम्पसमा एक विषय छोडेर १०.०० बजे बोर्डिङ्ग पढाउन पुग्नुपर्ने र टिचिङ्ग सकिने वित्तिक्कै कम्प्युटर क्लासमा गई साँझ अबेरमात्र कोठा पुग्ने गर्दथे । 

अहिले सम्झदा दिनचर्या एकदमै संघर्षपूर्ण थियो जस्तो लाग्दथ्यो तर उतिवेला कुनै प्रवाह नै हुन्थेन। जीवनमा धेरै गर्नुछ भन्ने भोग मात्रै थियो । जब १८ बर्ष उमेर पुग्यो लोकसेवा खुल्छ कि भनेर सोधखोज गर्न थाले । कम्प्युटर अपरेटरमा मात्रै लोकसेवा खुलेको थाहा पाए । आफ्नो ६ महिने कम्प्युटर कोर्स पनि भर्खरै पुरा भएको र आवश्यक न्युनतम योग्यता पनि पुरा भएकाले दरखास्त फाराम भर्ने मनिस्थिति बनाए । तर ट्रान्स्क्रिप्ट नबनेको, काठमाण्डौबाट मात्र बनाउन पाइने र त्यतिवेलासम्म म्याद सकिने हुँदा मैलै प्लेनबाट भएपनि ट्रान्सक्रिप्ट मगाई फर्म भरे । लिखित परीक्षा दिन दिपायल जानुपर्ने भएकाले दिपायल गई परीक्षा पनि दिए । कम्प्युटरमा विज्ञ र अनुभवी काम गरेका उम्मेवारहरुको सामू मेरो ६ महिने कोर्षको केहि सीप लागेन र म असफल भए । अगामी परीक्षाको तयारी गर्न थाले । तर अर्को बर्ष लोकसेवा नै खुलेन । जब म २० बर्षको भए न्याय सेवातर्फ नायब सुब्बा पदमा लोकसेवा खुल्यो । न्याय सेवातर्फको पद भएपनि कानूनको पढाई अनिवार्य नचाहिने, जुनसुकै विषयमा प्लस टु पास गरेको भएपनि दिन पाउने भएकाले मैले दरखास्त फाराम भरे। बिहान ट्युसन पढाउनु पर्ने, क्याम्पस पढ्नु पर्ने र त्यसपछि दिनभर टिचिङ्ग गर्नुपर्ने भएपनि मैले हार खाएन। बाँकी समयमा जसरी पनि म तयारी गर्छु भन्ने सोची तयारी अगाडि बढाए । 

मसँग किताब किन्ने पर्याप्त पैसा नहुने भएका कारण साथीहरुबाट समेत किताब मागेर पढ्न थाले । १०/१२ दिन लोकसेवा क्लास पनि लिए । उक्त छोटो अवधिमा पनि मैले सरहरुबाट थुप्रै अनुभव र उत्प्रेणा लिइसकेको थिए । लिखित परीक्षाको केन्द्र आफ्नै पढेको कलेजमै थियो । परीक्षा दिन भित्र जाँदा साथीहरुले हात तानी बाहिर ल्याउँथे । पढ्न छोडेर कहाँ लोकसेवा दिन लागेको भन्ने मजाक पनि गर्दथे । परीक्षा दिए । परीक्षा सोचेको जस्तो भएन । बिग्रिएको महसुस भयो । पास भइन्न भन्ने लाग्यो। यो पाली पास भइन्न अब अर्को पाली पास गर्नुपर्छ भन्ने सोची थप किताबहरु जोहो गर्न थाले । तर जब ६ महिनापछि नतिजा आयो।मैले आशा नगरेको कुरा सुनियो । उतिवेला लोकसेवाको नतिजा गोरखापत्रमा प्रकाशित हुने गर्दथ्यो । क्याम्पसमा सरहरुले थाहा पाइसकेका रहेछन् । मलाई फोन आयो । सायद एउटै नामको धेरै हुन्छन कि भन्ने लागेर पनि होला रोल नं भिडाउन भने मैले प्रवेश पत्र खोजी रोल नम्बर भिडाए, मिल्यो । सरले मलाई बधाई दिनुभयो । म धेरै खुशी भए । 

जीवनको सबैभन्दा ठुलो लक्ष्यको रुपमा रहेको लोक सेवाको लिखित परीक्षामा नाम निकाल्न पाउँनु मेरो लागि जीवनकै महत्वपूर्ण उपलब्धिको रुपमा अवस्मरणीय क्षण बन्न पुग्यो । म तुरुन्तै घर गए र घरपरिवारलाई खुशीको खबर सुनाई खुशी साटासाट गरे । एकमहिनापछि दिपायलमा अन्तर्वार्ता भयो । दिउँसो अन्तर्वार्ता भएको साँझ नै नतिजा प्रकाशित भएको रहेछ। राती टर्च बालेर नतिजा हेर्न गईयो । तत्कालिन पुनरावेदन अदालत महेन्द्रगरमा सिफारिस भएको रहेछु ।  मेरो खुशीको सीमा नै रहेन ।  जीवनको एउटा महत्वपूर्ण चरण पार गरेको महशुस भयो । नेपाल सरकारको सरकारी सेवामा आवद्ध भई राष्ट्रसेवा गर्ने अवसर प्राप्त भएकोमा म अत्यन्तै हर्षित भए । तुरुन्तै घरमा फोन गरेर खुशी साटासाट गरे।   

-कानून अधिकृत, नेपाल सरकार