विश्व मानवजातीको स्वास्थ्यमा खतराको घण्टी बनेर कोरोना महामारी विश्वव्यापी रुपमा फैलावट भएको छ । हाल विशेषगरी अमेरिका र युरोपेली राष्ट्रहरुमा महामारीको विद्रुप पराकाष्टा देखिएको छ । एशियाली राष्ट्रहरुमा पनि यसको संक्रमण बढ्दो गतिमा छ भने दक्षिण एशियाली क्षेत्रका मुलुकहरुमा महामारीले दोस्रो तथा तेस्रो चरण प्रवेश गरेको अवस्था छ । नेपालमा पनि यस महामारी दोस्रो चरणमा रहेको र मुलुक लकडाउनको स्थितिमा रहेको छ । यसखालका महामारीहरुले मुलुकलाई मात्र हैन विश्वलाई नै फरक-फरक पाठहरु सिकाई रहेको हुन्छ । नेपाल जस्तो मुलुकले त झन् यस्ता महामारीबाट धेरै सिकाईहरु आत्मसात गर्न सक्नु पर्दछ । कोरोना महामारीको सन्दर्भमा यस्ता महामारी व्यवस्थापनलाई सामान्य नागरिक तहबाट दृष्टिगोचर गर्दा लकडाउन डायरीमा नोट गरिएका ज्वलन्त विषय प्रस्तुत गरिएको छ ।
सशक्त सरकार र सक्षम कर्मचारीतन्त्र:
राज्य प्रणालीको उत्पतिदेखि नै नागरिक कल्याणमा सशक्त सरकारको मान्यता प्रखर अबधारणा मानिन्छ । मुलुकमा संकट, विपद् एंव महामारीको समयमा राज्यको भूमिका रणनीतिक र प्रमुख हुन्छ । सरकारले महामारी रोकथाम, नियन्त्रण तथा उपचार पद्धतिमा महामारी उत्थानशील योजना तथा कार्यक्रममार्फत हस्तक्षेप गरी नागरिकहरुको स्वास्थ्यको सुरक्षा गर्नै पर्छ । संघीय प्रणालीमा महामारी नियन्त्रण तथा व्पवस्थापनमा संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारबीच समन्वय, सहकार्य र साझेदारी प्रभावकारी बनाउनु पर्दछ ।
तीन तहका सरकारहरुले अख्तियार गरेका महामारी सम्बन्धी नीति तथा कार्यक्रम कार्यान्वयन गर्न कर्मचारीतन्त्र बढी जिम्मेवार, संवेदनशील र उत्तरदायी हुनु पर्दछ । नागरिकहरुप्रतिको राज्यको अविभावकीय भूमिका निर्वाह गर्न राज्यको तर्फबाट कर्मचारीतन्त्रले विशेष सक्षमता देखाउन सक्नु पर्दछ । यसका लागि तीन तहका सरकार माताहातका राष्ट्रसेवक कर्मचारीले मन, वचन र कर्मले कार्यक्षेत्रमा सशक्त भूमिका खेल्नु पर्छ ।
जनस्वास्थ्य प्रणालीको सबलीकरण:
नेपालको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीमा नीतिगत सुधार गरी संघीय शासन प्रणाली अनुकुल जनस्वास्थ्य प्रणालीलाई नियमित, गुणस्तरीय, प्रतिस्पर्धी र भरपर्दो बनाउन आवश्यक पहलकदमि लिनुपर्ने देखिन्छ । तुलनात्मक रुपमा सामान्य उपचारमैत्री भइरहेको स्वास्थ्य सेवा प्रणालीलाई उन्नत स्तरमा सलीकरण गरेर निरोधात्मक तथा उपचारात्मक पद्धतिलाई अझ आधुनिकीकरण गर्नुपर्ने यस महामारीले सिकाएको छ । विशेषगरी नयाँ महामारी रोकथाम, नियन्त्रण र उपचार प्रोटोकलमा अत्यावश्यक स्वास्थ्य सामाग्रिको व्यवस्थापन र भण्डारण कार्य प्रभावकारी बनाउनु अपरिहार्य देखिन्छ । स्थानीय वडास्तरमा समेत चिकित्सक सहित समुचित सङख्यामा स्वास्थ्यकर्मी व्यवस्थापन र गाँउपालिका तथा नगरपालिका तहमा सुविधा सम्पन्न स्वास्थ्य संरचना तत्काल प्रबन्ध गर्नु, प्रादेशिक अस्पतालहरु र केन्द्रिय स्तरका अस्पतालमा सुविधासम्पन्न प्रयोगशाला सहित स्वास्थ्य उपकरण पर्याप्त व्यवस्था हुनु जरुरी छ ।
सरकारको बजेट तथा कार्यक्रममा स्वास्थ्य क्षेत्रले प्राथमिकता पाउनु पर्दछ । स्वास्थ्य क्षेत्रमा आवस्यक अनुसन्धानात्मक शोध निरन्तर गर्नु पर्यो । स्वास्थ्य क्षेत्रमा नयाँ अन्वेषण प्रोत्साहन पद्धतिलाई आत्मसात गरी महामारी उत्थानशील स्वास्थ्य प्रणाली अबलम्वन गर्नु आजको आवश्यकता हो ।
आधारभूत आत्मनिर्भरता:
नेपालमा जतिजति बेला संकट एंव विपद्को अवस्था देखापर्छ त्यतिबेला आत्मनिर्भरताको विषय पेचिलो बन्ने गरेको छ । संविधान जारी भएसँगै नेपालको दक्षिणी सिमानामा अघोषित नाकाबन्दी हुँदा होस् वा कोरोना महामारीको संकटको समयमा, सधै संकटको नारा आधारभूत आत्मनिर्भरता भइरहेको छ । आधारभूत खाद्यान्न तथा पेट्रोलियम पदार्थको आपूर्ति प्रणालीमा अबरोध आएमा आम जनजीवन अस्तव्यस्त बन्ने गरेको छ । अल्पकालिन आपूर्ति बन्द हुँदा आलु, लसुन, प्याज, टमाटर जस्ता तरकारी जन्य खाद्यान्नको खडेरी पर्छ र चामल, दाल, चिनी लगायत खाद्यवस्तुको हाहाकार हुन्छ । यस परिस्थितिबाट उन्मुक्ति पाउन ६०.४ प्रतिशत नागरिक संलग्न कृषि प्रधान मुलुकले कृषि उपजमा आत्मनिर्भर हुनु पर्ने पाठ सिकाएको छ । महामारी होस् वा नाकाबन्दी सबैखाले संकटमा खाद्यन्नको हक प्रत्याभूत हुनु पर्यो ।
रोजगारी सृजना र उद्यमशील नागरिक:
नेपाली अर्थतन्त्रको प्रमुख स्रोत वैदेशिक रोजगारीको क्षेत्रबाट गत वर्ष ८ खर्ब ७९ अर्व बिप्रेषण भित्रिएको थियो । कोरोना महामारीका कारण धेरै मुलुकका रोजगारदाताले श्रमिक कटौति गरेकाले यो वर्ष नेपाल भित्रने बिप्रेषण १० प्रतिशतल घट्ने प्रारम्भिक अनुमान गरिएको छ । यस परिप्रेप्क्षमा विश्वव्यापी कोरोना महामारी प्रकोप गहिरिदै गएसँगै विभिन्न मुलुकहरुले आफ्ना नागरिकहरुलाई स्वदेश फर्काएर उद्धार गरि रहेको छ । नेपालले पनि सुरुमा छिमेकी मुलुक चीनको वुहानबाट नेपाललाई हवाइ उद्धार गर्यो । हाल अर्को छिमेकी देश भारत र अन्य कतिपय तेस्रो मुलुकहरुबाट नेपाली नागरिकहरु उद्धारको लागि रोदन गरिरहेका छन् । विदेशमा कोहि ठूलो अवसर, कोहि व्यक्तिगत रहर त कोहि रोजगारीको बाध्यतावस जानुपरेको भएपनि आज उद्धारको सहारा महशुस भएको छ ।
बाध्यात्मक वैदेशिक रोजगारीको कारुणिक अवस्थालाई भविष्यमा नदोहोर्याउन स्वदेशमा व्यापक रोजगारी सिर्जना गर्नुपर्ने सच्चाईले राज्य र सरोकारवाला सबै पक्षलाई पुनःस्मरण गराइदिएको छ । संघ, प्रदेश र स्थानीय सरकारसहित राजनीतिक दल, निजी क्षेत्र र नागरिक आफै एकपटक रोजगारी सृजनामा जुट्नु पर्दछ । प्रत्येक व्यक्ति आफू स्वयंप्रति र राज्यप्रति पनि उत्तरदायी बन्नु पर्दछ । शिक्षा र अनुभवलाई श्रम, सीप र उत्पादनसँग जोडेर, आमनागरिकहरु उद्यमशील हुन तथा स्वरोजगार बन्ने अवसर सुनिश्चित गर्दै आर्थिक क्रियामलाप र उत्पादनमुलक प्रयत्नमा तत्काल लाग्नु पर्ने देखिन्छ ।
सच्चा राष्ट्रप्रेम र राष्ट्रियता:
नेपाली राजनीतिकको परिधिमा समय समयमा राष्ट्रियता आफैमा पेचिलो भएर प्रस्तुत हुने सवाल हो ।संसारभर नै जुन मुलुकमा राष्ट्रियता बलियो छ त्यहाँको विकास र समृद्धि उदाहरणीय छ । महामारीको संकटपूर्ण घडीमा सच्चा राष्ट्रप्रेम सहित राष्ट्रियताको बिषय झन् महत्वपूर्ण हुन्छ । त्यसैले सरकार, राजनीतिक दलहरु र नागरिक समाज सबैको सुझबुझपूर्ण राष्ट्रप्रेम सहित राष्ट्रियता झल्काउन सक्नुपर्छ । कोरोना महामारीले देश दुखेको यस घडी सबै पक्षबीच मतैक्यता प्रदर्शित हुनु पर्दछ । देशका नागरिकहरुमा सच्चा राष्ट्रप्रेम बलियो बनाउन र राज्यले नागरिकहरुलाई अविभावकको अनुभूति दिलाउनु पर्दछ ।
