मानव सभ्यतामाथि धावा बोल्दै समयचक्रमा निर्दयी क्रुरताको मुकुण्डो अढेर विश्वव्यापी महामारीहरु आतंकको कालो बादल बनेर आउने जाने बिगतबाट पनि सजीव अनुभुति गर्न सकिन्छ । इतिहासको पानामा प्लेग, फ्लु, इन्फ्लुइन्जा, कलेरा, एड्स, सार्स, इबोला आदि संक्रामक रोगहरु मानवजातीले व्यहोर्दै र तीनिहरुमाथि विजयी हुँदै आएको छ । यहि उपक्रममा फेरी नोबल कोरोना भाइरस संक्रमणले विश्व महामारीको स्वरुपमा फैलिरहेको छ । सम्पूर्ण विश्व र मानव जाती नै यस महामारीसँग युद्ध लडिरहेका छन् । यस महामारी झेलेर नियन्त्रण तर्फ गएको चीन महामारी उन्मुलन गरी महामारीको क्षतिपूर्ति उठाउने रणनीतिमा रहेको छ । अमेरिका र युरोपका आक्रान्त देशहरु बढिभन्दा बढि मान्छेको जीवन बचाउने युद्ध लडिरहेका छन् भने कोरोना भाइरसको संक्रमण प्रारम्भिक अवस्थामा भएका नेपाल, भुटान, बङ्गलादेश जस्ता देशहरु रोकथाम, नियन्त्रण र उपचारमा अहोरात्र खटिरहेका छन् । यस सन्दर्भमा कोरोना भाइरसबाट सिर्जित विश्वव्यापी महामारी व्यवस्थापनमा सामाजिक सेवाको अवधारणा सर्वाधिक महत्वपूर्ण सवाल हो ।
सामाजिक सेवालाई यसको आयाम, आयतन र प्रभावको आधारमा सामाजिकता, सहायता, राहत, स्वयंसेवी कार्य, स्वयंसेवकता, मानवीय सहायता र सामाजिक जिम्मेवारी तथा उत्तरदायीत्व आदि मानकबाट बुझ्दै आएको पाइन्छ । संकटपूर्ण महाविपत्तिको चरणमा राज्यको भूमिका अति संवेदनशील, रणनीतिक र अग्रगामी हुनुपर्छ । नेपाल जस्तो अतिकम विकसित मुलुकले यस्तो महामारीसँग जुध्दै आम नागरिकलाई राहत तथा मानवीय सहायता व्यवस्थापन गर्न राज्य न्यून सक्षमता रहने हुदाँ राज्य बाहेकका सबै निकाय एंव संस्थाले सामाजिक जिम्मेवारी निर्वाह गर्नु वाञ्छनिय छ ।
सामाजिक सेवाको प्रारम्भ मानव सभ्यतासँगै जोडिएर आएको पाइन्छ । मानव सामाजिक प्राणी हुनुको नाताले सामाजिक सेवा संसारमा विविध स्वरुपमा देख्न सकिन्छ । पूर्वीय दर्शनको मानवीय आध्यात्मिक सुखको रणनीति भएर होस् वा पाश्चात्य दर्शनमा अस्तित्ववादसँग सम्बन्धित भएर होस् समाज सेवा जगतकै मौलिक मानवीय पक्ष हो । यस मानवीय आयामको हर समय आफ्नै आवश्यकता रहेपनि विश्वव्यापी महामारीको समयमा यसको आयतन अझ फराकिलो र विशिष्ट प्रकृतिको हुन्छ । नेपालमा विगतका सबै स्तरका विपद्हरुमा पनि सामाजिक सेवाहरुले प्रशस्त सहयोग गर्दै आएको छ । वि. सं. २०७२ सालको शक्तिशालि भुकम्पपछिको प्रतिकार्यमा राहत व्यवस्थापन होस् वा अन्य मौद्रक एवं गैरमौद्रिक सहयोगहरु राष्ट्रिय तथा स्थानीय स्तरमा भएकै थिए । आजको कोरोना भाइरसको महामारीको संकटमा पनि सामाजिक सेवाको आयाम बढी संवेदनशील, शसक्त र अत्यावश्यक हुँदै गएको छ ।
कोरोना भाइरस महामारी व्यवस्थापनमा राज्यसँगै एकाकार हुँदै सबैले सकेको सामाजिक कर्तव्य निर्वाह गरौँ ।
मानवताको आधारभूत मर्म पनि आफु बाँचेर अरुलाई बचाउने कर्म गर्नु हो । मानव हुनुको नाताले बाँच र बचाउको मान्यतालाई सामाजिक सेवा मार्फत कोरोना भाइसर महामारीको संकटपूर्ण विपद्लाई व्यवस्थापन गर्न सरोकारवालाहरुको ध्यान जान जरुरी भएको छ । महामारीको बेलामा हुनेले नहुनेलाई र सक्नेले नसक्नेलाई गर्ने सहयोग प्रभावकारी बनाउन उत्तिकै आवस्यक छ । कोरोना भाइरस रोकथाम तथा नियन्त्रणलाई सार्थक बनाउन सरकारले गत चैत ११ गतेदेखि लकडाउन घोषणा गरेको छ । घोषित लकडाउन आज २४ औँ दिनसम्म आइपुग्दा समाजमा गरिबीको रेखामुनि रहेकाहरुमा नकरात्मक बहुप्रभाबहरु पारेको तथ्यहरु सार्वजनिक भएका छन् ।
कडाउनका कारण मूलत ज्याला मजदुरी गरी बिहान बेलुकिको छाक टार्नुपर्ने वर्ग चपेटामा परेका छन् । कोरोना महामारीले लाखौँको रोजगारीबाट हात धुनु परेको छ भने त्यो भन्दा बढि गरिबी र अभावको चेपुवामा चेपिएका छन् ।लकडाउनले मुख्यगरी निम्न वर्गमा खाद्यान्न तथा आधारभूत स्वास्थ्योपचारमा समस्याहरु सतहमा आएका छन् । संकटपुर्ण महामारीमा औपचारिक तथा अनौपचारिक संगठन र निकायहरुले निर्वाह गरेको सामाजिक भूमिका सुनौला छन् । यसैको ज्वलन्त उदाहरण अलिबाबाका प्रमुख ज्याक मा र विल एण्ड मेलिन्डा फाउन्डेशनका विल गेट्सले विभिन्न देशहरुमा गरेको स्वास्थ्य उपकरण तथा आर्थिक सहयोग अतुलनीय छ । त्यसैगरी नेपाल सरकारले स्थापना गरेको कोरोना रोकथाम, नियन्त्रण तथा उपचार कोषमा नागरिक तहदेखि निजी तथा व्यवसायिक निकायहरुबाट राम्रो योगदान भएको छ ।
नेपालमा कोरोना महामारी विरुद्ध शसक्त र प्रभावकारी रुपमा लड्न र त्यसमाथि विजयी हुन सामाजिक सद्भभाव एंव भाइचाराको सूत्रलाई प्रगाढ बनाउनु पर्छ । यसका लागि सामुदायिक हैसियत देखि समुदायले समुदायप्रति मानवीय उत्तरदायित्व निर्वाह गर्नु आवश्यक छ । नागरिक तहबाट संस्थागत तह हुँदै महामारी व्यवस्थापनमा सामाजिक सेवाका रुपमा राज्यलाई प्राप्त प्राविधिक, वस्तुगत एंव आर्थिक सहायतालाई आवश्यताको वैज्ञानिक विश्लेषण गरी प्राथमिकीकरणका आधारमा एकद्धार प्रणालीबाट मानवीय राहत तथा सहायता बितरणलाई प्रभावकारी बनाउन राज्यले सहजिकरण गर्नु वाञ्छनिय हुन्छ । कोरोना भाइरस महामारी व्यवस्थापनमा राज्यसँगै एकाकार हुँदै सबैले सकेको सामाजिक कर्तव्य निर्वाह गरौँ । कोरोनाबाट आफु पनि बचौँ र अरुलाई पनि बचाऊँ ।
