दान बहादुर सुनार, कानून अधिकृत, सामाजिक विकास मन्त्रालय, सुदूरपश्चिम प्रदेश
बालकदेखि बृद्धसम्म सबैको मुखमा झुण्डिएको कोरोना भाइरस भन्ने शब्द अहिले विश्वमा नै चर्चा र परिचर्चाको बिषय बनेको छ । विश्व इतिहासमा शक्तिशाली मानिएका ठुला-ठुला राष्ट्रहरु कोरोना भाइरस भन्ने शब्द सामु निरीह र नमस्तक बनेका छन् । डरले काँपिरहेका छन्, हतोत्साहित भएका छन्। विश्वलाई नै हल्लाउने अत्याधुनिक आणविक हतियार, क्षेप्यास्त्र लगातयका लडाकुसहितका अस्त्रहरु एउटा भाइरसको सामु घुँडा टेकाउन बाध्य छन् ।
विश्वव्यापी महामारीको रुपमा विश्व स्वास्थ्य संगठनबाट घोषणासमेत भएको र हालसम्म विश्वभर फैलिएर हजारौँको ज्यान लिइसकेको र विश्वलाई नै आक्रान्त बनाइरहेको कोरोना भाइरस नेपालमा समेत देखा परिसकेको छ । कमजोर अर्थतन्त्र तथा व्यवस्थापकीय र उच्च क्षमतायुक्त साधन स्रोत अभावको सामना गरिरहेको नेपालले पनि अब यो महामारीसँग जुध्नको लागि युद्धमैदानमा उत्रिनुबाहेक अन्य विकल्प छैन।
चीनबाट उदाएर अमेरिका, इटाली, स्पेन, फ्रान्स लगायतका देशमा एक्कासी हमला गरी सन्त्रास फैलाउँदै सन्नाटा मच्चाइरहेको अवस्थामा यसको खतरालाई पहिचान गरी कोरोना भाइरसको रोकथाम, नियन्त्रण र व्यवस्थापनका लागि नेपालका विभिन्न तहका सरकारले समयमै चालेको लकडाउन लगायतका महत्वपूर्ण कदम स्वागतयोग्य छन् ।
मनोवैज्ञानिक त्रास हाम्रो जीवनको
यस्तो हिस्सा हो, जसले शारीरिक तथा
मानसिक बेचैनी
उत्पन्न गर्दछ र रोग
निर्माणको महत्वपूर्ण
कारण बन्दछ
नियमित काममा व्यस्त रही दिनचर्या अगाडि बढिरहेको अवस्थामा लकडाउनको कारण घरभित्र बन्द कोठामा बस्नुपर्दा सबैको ध्यान कोरोना भाइरसतर्फ केन्द्रीत भएको छ । फेसबुक वाल पुरै कोरोना भाइरसकै गतिविधिले भरिएको छ । कोरोना भाइरसकै चियोचर्चा हुन थालेको छ । गीत संगित, लेख रचना तथा फेसबुकका स्टाटस कोरोना भाइरसमै केन्द्रित छन् । अझ भनौँ भने देश नै कोरोनामय बनेको छ ।
कोरोना भाइरसले मान्छेको दैनिकि अस्तव्यस्त बनाएको पीडा त छँदैछ । त्यो सँगैसँगै कोरोना भाइरसले एउटा मनोवैज्ञानिक त्राससमेत आम जनतामा निम्त्याएको छ । कोरोना भाइरस र मौसमी रुघाखोकी तथा ज्वरोको अधिकांश लक्षणहरु मिल्दाजुल्दा छन् । उस्तै पनि अहिले मौसम परिवर्तनको अवस्था हुँदा मौसमि रुघाखोकी र ज्वरो आउनु स्वभाविक नै मानिए पनि सम्पूर्ण व्यक्तिहरुको मानसपटलमा कोरोना भाइरसले जरा गाडेर बसेको हुँदा कतै आफूलाई कोरोना नै लाग्यो कि भन्ने सन्त्रासमा थुप्रै व्यक्तिहरु छन् ।
कोरोना सङ्क्रमित नभएकै व्यक्तिमा त यस्तो पीडा छ भने सङ्क्रमित पुष्टि नै भएकामा कस्तो मनोवैज्ञानिक त्रास होला । बिरामीलाई मनोवैज्ञानिक त्रासले झन आक्रान्त बनाइरहेको अवस्था छ । विश्वमा कोरोना भाइरस सम्बन्धी फैलिएको त्रास, मृत्यु भएकाहरुको दर्दनाक दृश्य तथा तिनका आफन्त र परिवारमा छाएको सन्नाटाले बिरामीको मनोविज्ञान झन-झन् खस्किएरु मृत्युको मुखमा धकिलिरहेको दुःखदायी पीडा हामीसामु छर्लङ्ग छ । शारीरिक बिरामीभन्दा बढी मनको भय र त्रासले मृतकको संख्या बढाइरहेको छ।
यस्तो अवस्थामा सङ्क्रमित बिरामीसँगै अन्य व्यक्तिहरुले समेत आफ्नो मनोविज्ञानलाई दह्रो बनाउनु आवश्यक छ । भनिन्छ वनको बाघले नखाए पनि मनको बाघले खान्छ । कुनैपनि व्यक्तिलाई रोगले २० प्रतिशत मात्र असर गर्दछ, भने ८० प्रतिशत त उसको मनको भयले असर गरिराखेको हुन्छ । यस्तो अवस्थामा बिरामीलाई मनोवैज्ञानिक परामर्शको आवश्यकता रहेको हुन्छ । तिनीहरुको मनोबल उच्च राख्न सक्नु पर्दछ । सकारात्मक सोचको विकास गराउन सक्नुपर्छ ।
केही व्यक्तिहरुले यस महामारीलाई ठुलो बिषय बनाई रात दिन त्यसकै बारेमा नकरात्मक सन्देश फैलाई ठुलो मनोवैज्ञानिक डर र भ्रम सिर्जना गरिरहेका छन् । अन्य रोगको लक्षण देखिएपनि कोरोना नै लाग्यो कि भन्ने त्रास र भ्रम आम व्यक्तिहरुमा पैदा हुन थालेको छ । आफू पनि कतै संक्रमित पो भइयो कि, ठूलै संकट र विपत्ति आइसक्यो कि भन्ने नकरात्मक सोचले डेरा जमाइ दिनानुदिन मनोविज्ञान खस्किन थालेको छ ।
यस्तो अवस्थामा हामीले विगतको इतिहासलाई समेत फर्केर हेर्नुपर्ने अवस्था छ । यस्ता महामारी समय समयमा आइरहने गरेको इतिहास तपाई हामीहरुको सामु छर्लङ्ग छ । मानव इतिहासमा करोडौँको ज्यान लिने महामारी पनि फैलिएका छन् । समयको गति र क्रमसँगै आइरहने महामारीको रुपमा यसलाई पनि हामीले बुझ्न जरुरी छ । यस्ता महामारीको आगमनलाई स्वभाविक प्रकृयाको रुपमा बुझी यसबाट बच्नको लागि पूर्व सजगता र सावधानी अपनाउन सक्नु नै बुद्धिमानी कदम हुन जान्छ । एकपटक महामारीको इतिहासलाई फर्केर हेरौँ:
- प्लेग रोग: १४ औँ शताब्दी १५-२० करोड मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
- हैजा महामारी: सन् १९१० लाखौँ मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
- स्पेनिस फ्लु : सन् १९१८ पाँच करोडभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
- रसियन फ्लु : सन् १९५६ बीस लाख मानिसको मृत्यु भएको थियो ।
- हङकङ फ्लु : सन् १९६८ दश लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भएको ।
- स्वाइन फ्लु : सन् २००९ दई लाखभन्दा बढी मानिसको मृत्यु भएको ।
यसर्थ, मानव इतिहास हेर्दा विभिन्न प्रकारका महामारीहरु समय-समयमा आएका थिए र फेरी पनि आइरहनेछन् । त्यस्ता महामारीहरुलाई हामीले पुर्वअनुमान गरी यसबाट बच्नको लागि पूर्व सावधानी र सतर्कता जस्ता महत्वपूर्ण कदम चाल्नु नै बुद्धिमानी ठहर्छ । यस्तो अवस्थामा आफूलाई शारीरिक रुपमा तन्दुरुस्त राख्नुका साथै सकारात्मक सोचको माध्यमबाट स्वस्थ्य मनस्थितिको विकास गर्नु नै महत्वपूर्ण कदम हो ।
मनोवैज्ञानिक त्रास हाम्रो जीवनको यस्तो हिस्सा हो, जसले शारीरिक तथा मानसिक बेचैनी उत्पन्न गर्दछ र रोग निर्माणको महत्वपूर्ण कारण बन्दछ। तसर्थ यस्तो अवस्थामा प्रकृतिसँग समय बिताउनु, राम्रो साथीसँग कुरा गर्नु, नियमित व्यायाम गर्नु, सरसफाइमा बिशेष ध्यान दिनु, राम्रो पुस्तक पढ्नु, संगितमा आनन्द लिनु, प्रशस्त निन्द्रा र आराम लिनु, खानपानमा सुधार गर्नु र योग, ध्यान लगायतका धार्मिक क्रियाकलापमा मन लगाउनु कोरोनाको जोखिम र मनोवैज्ञानिक त्रासबाट बच्ने सेफ ल्याण्डिङ्ग हुन सक्दछ ।
